1953 yılında, 3 Nisan'ı 4 Nisan'a bağlayan gece NATO tatbikatı Blue Sea’den Gölcük’teki üssüne dönmekte olan TCG Dumlupınar denizaltımız su üstünden seyrederken, saat 02.10 sularında Çanakkale Boğazı'ndaki Nara Burnu açıklarında Naboland adlı bir İsveç yük gemisiyle karşılaşmıştı. Naboland, TCG Dumlupınar’a baş torpido dairesinin sancak tarafından Dumlupınar'a çattı ve denizaltıyı yan yatırdı ve çiğneyerek yaklaşık 45 metre kadar sürükledi. Çatışmanın gürültüsü Eceabat ve Çanakkale’den duyulmuştu. Hepimizin bildiği bu elim kaza sonucu TCG Dumlupınar 87 metre derinliği battı ve 81 denizcimize mezar oldu. 

Kaza sonrası Türk Deniz Kuvvetleri denizaltıda sağ olduğu bilen personeli kurtarmak için bütün olanaklarını seferber etmiş ancak bütün çabalara karşı denizaltından mahsur kalan denizcileri kurtarmak mümkün olmamıştır. 

Günümüzde Türk Deniz Kuvvetleri su üstüne çıkma yeteneğini kaybetmiş denizaltıları bulup ve kurtarma konusunda çok ciddi ve gelişmiş yeteneklere sahiptir. Bu yetenekleri bizzat izleme fırsatı bulduğum Kurtaran-19 Davet Tatbikatı üzerinden paylaşmaya çalışacağım. 

Bu tatbikatın amacı satha çıkma kabiliyetini yitirmiş denizaltı personelinin Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde bulunan unsurlar kullanılarak kurtarılmasıdır. 

Tatbikata TCG Gelibolu fırkateyni, TCG Alemdar denizaltı kurtarma gemisi, TCG Işın ve TCG Akın kurtarma ve yedekleme gemileri, TCG Köyceğiz karakol botu, TCG Akçay mayın avlama gemisi ile TCG Dolunay, TCG I. İnönü ve TCG Gür denizaltıları ile altı adet Sahil Güvenlik botu yüzer unsurlar olarak katılmıştır. Bunlara ilave olarak Deniz Kuvvetlerinden bir SH-70 ASW helikopteri, Hava Kuvvetleri Komutanlığından bir C-130 kargo uçağı, Kara Kuvvetleri Komutanlığından bir AS-532 Cougar helikopteri ve ABD’ye ait deniz karakol uçağı de tatbikata katılmışlardır. 

Ayrıca tatbikata uluslararası bir kuruluş olan International Submarine Escape and Rescue Liaison Office (ISMERLO) ile 18 farklı ülkeye ait toplam 35 gözlemci ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü temsilcileri ve basın mensupları iştirak etti.

Tatbikat; düzenlenen brifing ve katılan unsurların tanınması ile başlamıştır. Ertesi gün üç denizaltının tahsisli sahalarda dibe oturmasıyla verilen alarm üzerine arama safhası ilan edilerek, arama unsurlarının kayıp denizaltıları araması ve denizaltıların tespitini müteakip ROV ile teşhis ve sörvey faaliyetleri icra edildi.

Yapılan ilk eğitim, özel kaçış elbiselerini giyip denizaltıdan serbest çıkış yöntemi ile deniz yüzeyine çıkmış kazazedelere havadan müdahale edilmesi olarak gerçekleştirildi. Denizaltından serbest çıkış yapmış kazazede rolünü oynayanlara Paraşütle Arama Kurtarma (PAK) Timi müdahale etti. C-130 kargo uçağı ile kaza yerine intikal eden PAK timi, kazazedelerin yaktıkları işaret fişeğinin tespit edilmesinden sonra 4 kişilik üç grup halinde, uçağın kaza bölgesinden üç kere geçmesi ile paraşütle atlamışlardır. Suya inince uçaktan atılan can sallarını aktive eden PAK timi bu salları bir araya getirerek bir yaşam köyü oluşturmuş ve kazazedeleri sudan çıkarmıştır. Kazazedelerden ilk yardıma ihtiyaç duyanlara PAK timi hemen müdahale etmiştir. 

Sudan çıkartılan kazazedeler kaza yerine gelen TCG Alemdar gemisine nakledilmiştir. Bu kazazedelere gemideki ilk müdahaleyi Denizaltı Tahliye ve Kurtarma Yardım Timi yapmıştır. Triaj sahasında kazazedelerin durumları tespit edildikten sonra solunum güçlüğü çekenler TCG Alemdar gemisinde bulunan Sabit Basınç Odası (SABOS)’na yerleştirilmiştir. Her biri 22 kişi alabilen bu sistemden gemide iki adet bulunmaktadır. Kırığı olduğu tespit edilen bir kazazedenin röntgeni gemide bulunan röntgen odasında çekilmiştir. Durumu kritik olan bir kazazede ise gene gemide bulunan ameliyathanede operasyona alınmıştır. 

Karadaki daha kapsamlı bir sağlık merkezine gitmesi gereken bir kazazede ise Kara Kuvvetlerine ait bir AS-532 Cougar helikopteri ile tahliye edilmiştir. 

Tatbikatın bir sonraki safhasında TCG Alemdar gemisi satha çıkma kabiliyetini yitirmiş denizaltı rolünü oynayan TCG I. İnönü denizaltısını aramaya başlamıştır. Gemide bulunan aktif sonar ve çok bimli iskandil kullanılarak denizaltının yeri çok net olarak tespit edilmiştir. Yaklaşık 75 metre derinlikte deniz tabanına oturmuş olan denizaltıyla sualtı telefonu ile iletişim kurulmuş ve denizaltının durumu ve acil ihtiyaçları öğrenilmiştir. TCG Alemdar gemisinin sahip olduğu dinamik konumlandırma sistemi sayesinde gemi, TCG I. İnönü denizaltısının tam üzerinde mevki almış ve bunu deniz ve rüzgâr şartlarına göre sürekli ve otomatik olarak düzelterek tatbikatın geri kalan süresinde denizaltının üzerinden hiç ayrılmamıştır. 

Satha çıkma kabiliyetini yitirmiş denizaltının yerinin tespit edilmesinden sonra TCB Istakoz-1 isimli uzaktan kumandalı sualtı aracı denize indirilmiştir. Türk yapımı olan bu araç suyun altında 1000 metre derinliğe kadar çalışabilmektedir. Denizaltıya acil yaşam destek paketinin ulaştırılmasının yanı sıra taze hava verilmesi için gerekli hortumlarının bağlanması gibi birçok önemli görev için kullanılan bu insansız sualtı aracı iki pilot tarafından kullanılmaktadır. Bir pilot aracı suyun altında hareket ettirtirken diğer pilot 7 fonksiyonlu kollarını çalıştırmaktadır. 

TCB Istakoz-1’in denizaltıya ait ilk görüntüleri gemiye ulaştırmasını takiben Atmosferik Dalış Sistemi suya indirilmiştir. İçindeki dalgıcın basınç altına girmeden 365 metreye kadar sualtında uzun süre görev yapmasına olanak sağlayabilen bu sistem gemiden suya indirilen acil yaşam destek paketini alarak denizaltıya kadar götürmüştür. Denizaltının yelkeninde bulunan üstüvanesindeki kaportasına bu destek paketi ADS içindeki Birinci Sınıf Dalgıç özel ihtisaslı personel tarafından yerleştirilmiştir. 

ADS içindeki dalgıç daha sonra TCG Alemdar gemisine geri gelerek bir sonraki aşamada suya indirilecek olan Denizaltıdan Personel Kurtarma Çanına ait teli alarak tekrar sualtına dalarak bu teli denizaltı kaportasına iştiraklenmiştir.

Bütün bu işlemler hem ADS hem de TCB İstakoz-1’de bulunan kameralar ile TCG Alemdar’dan izlenmiş ve her şeyin olması gerektiği gibi yapıldığı kontrol edilmiştir.  

ADS’nin gemiye alınmasını takiben, denizciler arasında mucidinin adıyla anılan McCann kurtarma çanı veya resmi adıyla Denizaltıdan Personel Kurtarma Çanı suya indirilmiştir. 207 metreye kadar görev yapabilen bu çan, iç basıncı 1 atmosfer olan denizaltıya kenetlenebilmekte ve denizaltı personelini su üstüne çıkartabilmektedir. İki operatörü ile birlikte toplam 8 kişi alabilmektedir. 

Kurtarma Çanı, daha önce anlatıldığı gibi denizaltına sabitlenmiş olan çelik kılavuz telini kullanarak kaportanın üzerine gelerek denizaltı ile kenetlenmiştir. Çan ile denizaltı arasındaki suyun tahliye edilmesi ve basınçların eşitlenmesini takiben denizaltının kaporta kapağı açılmış ve denizaltı içindeki personelin bir kısmı çana geçmiştir. 

Denizaltıdan Personel Kurtarma Çanı’nın kılavuz teli takip ederek tekrar su yüzeyine çıkmasından sonra içindekiler gemiye alınmış ve çan denizden çıkartılmıştır. TCB İstakoz-1 denizaltıya iştiraklenmiş olan kılavuz telini çözdükten sonra hem tel hem de uzaktan kumandalı sualtı aracı TCG Alemdar gemisine alınmışlardır. Daha sonra tatbikatın basın günü safhası bittiği için TCG I. İnönü denizaltısı tekrar su yüzeyine çıkmış ve TCG Alemdar ile birlikte Aksaz Deniz Üssüne geri dönmüştür. 

Kurtaran Davet Tatbikatları, NATO çatısı altında organize edilen Sorbet Royal veya Dynamic Monarch serisi tatbikatlardan aynı anda üç ayrı denizaltı için üç ayrı gemi tarafından arama kurtarma çalışmaları yapılması açısından önemli bir fark göstermektedir. 

Kurtarma Sualtı Komutanlığı bünyesinde görev yapan Birinci Sınıf Dalgıç özel ihtisaslı personelin, Türk Deniz Kuvvetlerinin en önemli ve stratejik vurucu gücü olan 12 adet denizaltıda görev yapan personeli ihtiyaç duyulduğunda arayıp, bulup kurtarması dünyada sadece çok az ülkenin sahip olduğu bir yetenektir.