(Araştırma Makalesi)
Zonguldak’lı bir armatör idi. Çakaloğlu eşrafından Mehmet Çelikel ticaret işleri yanında armatör olarak da son derece önemli başarılara imza atmıştır. Yaşamını şöyle anlatmıştır; 1882’de Ereğli’de doğdum. İlk ve Rüştiye tahsilimi bitirdikten sonra babamın yanında ticaret işine atıldım. Bütün emelim kimseye boyun eğmeden sırf şahsi teşebbüsüm ile işe girişmekti. 1922’de Zonguldak’a geldim. Bütün sermayem iki bin kuruştan ibaretti. Bunun bin kuruşunu da Sırma Abla adında bir kadından faiz ile ödünç almıştım. Bu suretle sebzecilik alışverişine başladım.
II. Dünya Harbi’nin ilk yıllarında ticaretim ilerlemiş ve bakkaliye üzerine iş yapmaya başlamıştım. Seferberlik çıkınca ötede beride alacaklarım yüzünden kazandığım iki bin altın lirayı geçen sermayemi de kaybettim ve bir miktar da borçlanmış idim. II. Dünya Harbi yıllarında bilhassa Karadeniz sahillerinden Zonguldak’a gıda maddeleri getirmeye başlamıştım. Küçük ve büyük deniz vasıtaları ile ve bin bir türlü tehlikeler içinde mücadele ederek Allah’ın yardımına sığınarak işlerim yeniden gelişmeye başladı. Bu sefer toptan ve perakende her nevi eşya ve bilhassa bakkaliye ile ticaretimi genişlettim. Bir de vapur aldım. Bu işlerde muvaffakiyetimin yegâne sırrı dürüstlük ve hakka riayettir. Gençlerin eğitim görmesi gibi benim de çocuk yaşlarımda okumaya çok hevesim vardı. Bunu tamamlayamadığım için çok ıstırap duymuşumdur. Eğitime büyük değer verdim ve kendi yaşamımda duyduğum bu eksikliğin idraki içerisinde oğlum Hasan Çelikel’i İsviçre’ye “Ekonomik ve Politik Bilimler” öğrenimi için gönderdim.
Sevgili yurdumda, memleketime, yurttaşlarıma faydalı olmak en birinci isteğim olmuştur. İşte bu gaye iledir ki, bir lise binası yapıp memleketime armağana karar verdiğim dakika, hayatımın en zevkli ve en heyecanlı bir anısıdır. Bu hususta büyüklerimden gördüğüm teveccüh ve teşvikler de benim için ayrıca bir bahtiyarlıktır. Yaptığım bu işin gerek temel atma gününde ve gerekse açılışı esnasında duyduğum sevinç ve heyecanlar ise paha biçilemeyecek derecede büyüktür.”
Mehmet Çelikel Ereğli’den deniz yoluyla Zonguldak’a sebze götürür, iskelede satardı. Ayrıca kireç işi yapmıştır. Ticaret sahasında elde ettiği başarıyla Zonguldak’a yerleşmiş ve bu kentin eşrafı olarak Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası’nın 1919 - 1922 yıllarından İkinci Sınıf Tüccarlar listesinde yer almıştır. Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası’nın 12 Ekim 1923 tarihli üçüncü seçim döneminde Oda üyesi ve müteakip dönemlerde “Muavini sâni” olarak görevler üstlenmiştir. Oda kayıtlarında adı ve aile lâkabı “Çakalzâde Mehmet Hulusi Efendi” olarak görülmektedir. 1934’te Soyadı Kanunu gereğince aile lâkabı yerine “Çelikel” soyadını almıştır. II. Dünya Harbi yıllarında denizyoluyla ulaşımın tehlikelerine rağmen Zonguldak’a gıda maddeleri getirerek satan Mehmet Çelikel Alaplı ahşap tekne tersanelerinde “Florya” adını verdiği 550 tonluk bir motor yaptırmıştır. Bu motorda kayınbiraderi kaptan olarak bulunuyordu. Rahatsızlanması üzerine Avrupa’ya tedavi amacıyla gittiğinde “Kanarya” adını verdiği 1919 Amerika Tampa Tersanesi inşa 2363 grt’lik bir gemiyi satın aldı. Armatör olarak filosuna kattığı 4230 grt’lik diğer gemiye “Çelikel” adını vermiştir. Bu gemilerin dışında ahşap “Hüdaverdi” ve “Güvercin” adında çektirmeleri bulunmaktaydı.
Zonguldak’taki Mehmet Çelikel Lisesi 1938 senesinde Mehmet Çelikel tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk bağış okulu olarak 120.000 TL ye yaptırılarak açıldı. Lise 3 kat üzerine 13 derslik, 1 öğretmenler odası, 1 kütüphane, 1 laboratuvar sekreterlik, idareci, konferans salonu, beden eğitimi salonu, iş idaresi odası, hizmetli odası, kantin ve yemekhane bölümlerini ihtiva etmekteydi. Bu okul orta ve lise kısmı beraber olarak 1960’lı yıllara kadar Zonguldak Merkez, Çaycuma, Devrek, Ereğli ve Bartın’ın tek lisesi olarak binlerce nitelikli gencin yetişmesine yuva oldu.
Eğitimli nesillerin Türkiye’nin umudu olacağının inancıyla Cumhuriyet’in ilk bağış lisesi olan “Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesi”ni inşa ettirmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı hizmetine sunmakla kalmamış, bu lise için bir de vakıf kurmuştur. Zonguldak’a birçok eserler kazandırmış, Türk Hava Kurumu gibi millî kurum ve kuruluşlara bağışlar yapmıştır. Zonguldak’ta inşa ettirdiği köprü ve cami gibi hayratları yanında, Ereğli’ye getirilecek su inşaatı için parasal yardımlar yapmıştır.
Mehmet Çelikel ve eşi Servet Çelikel’in Fatma, Emine, Hatice adında üç kızı ve Hasan adında bir oğlu olmuştur. Vefatından sonra oğlu Hasan Çelikel işlerinin başına geçmiştir.
S.S Kanarya - (Ex - Everglades; Ex - Largo)
• 1919’da Tampa Ship Building & Engineering Co. /Tampa, Florida’da inşa edildi. İlk adı “Everglades” olan 2363 grt. ve Tam boy 263.4 ft., Kalıp genişliği 42.4 ft. ve Derinlik 22.2 ft. ’di. Ana makinesi 3 cy 262 nhp güç üreten bir genel yük gemisiydi.
• 1933’de satıldı ve “Largo” adı verildi.
• 1934’de Zonguldak Vapurculuk ve Kömürcülük Türk Ltd. Şti. ve Pehlivanzâde Cemal’e satıldı ve “Kanarya” adı verildi.
• 1937’de Zonguldak Vapurculuk ve Kömürcülük Türk Ltd. Şti (Çakaloğlu)’na devredildi.
• Ancak, 20 Kasım 1935 tarihli haberlerde Karadeniz’deki şiddetli fırtına yüzünden Çakaloğlu Mehmed’e ait 3500 tonluk Kanarya isimli şilebin Zonguldak’ta battığı bildirilmiştir. Halbuki Kanarya vapuru İzmir için kömür yüklerken gece dalgaların tesiriyle karaya düşmüş ve yara almışsa da etraftan yetişen römorkörler tarafından yedeklenerek açığa alınmış ve yarası çimentoyla kapatılmıştır.
• 1941 yılında “Ülkü” şilebi gibi, kömürlü Donanma gemilerinin kömür ihtiyacını ikmal etmek amacıyla Deniz Kuvvetleri Komutanlığı emrine verildi. Ülkü ve Kanarya Zonguldak’tan yükledikleri kömür yükünü Seymen’deki kömür ikmal depolarına taşımakta kullanılmıştır.
S.S Kanarya 5 - (Ex - Mathilda)
• “Kanarya” ve akabinde “Kanarya 5” adı verilen gemisi 1920 inşa “Mathilda” 3658 grt.,2223 nrt. Sunderland, John Blumer & Co. North Dock inşa (Kızak No. 242) genel yük gemisiydi. Tam boy 356.3 ft., Kalıp genişliği 48.7 ft. ve Derinlik 23.9 ft. ve J.Dickinson imalatı 3 genişlemeli ana buhar makinesi 318 nhp. güç üretiyordu, azami seyir sürati 9.5 knots idi.
• İlk armatörlük firması;Jacob Christiensen, Bergen adına inşa edildi.
• 1939’dan başlayarak II. Dünya Harbi Kuzey Atlantik konvoylarında 1945’e kadar askerî amaçlı malzeme, askeri araç, cephane taşıdı.
• 20 Eylül 1942 tarihinde Kuzey Atlantik’te konvoy içinde seyrederken koyu siste yolunu kaybetti ve konvoydan ayrıldığını gördü. Alman U-Bot’ları tarafından takip edilmesine rağmen kesif sis hedef olmasını önledi. Bu bakımdan çok şanslı bir gemi sayıldı.
• 1955’de 50,000 Sterling’e Çelikel Türk Limited Ortaklığı’na satıldı ve “Kanarya” adı verildi.
• 1957’de isim değişikliği yapılarak adı “Kanarya 5” oldu.
• Eylül / Ekim 1965’de Haliç - Hasköy’deki Sadri Kızılırmak ve Veli Cantepe hurda gemi kızağında söküldü.
• 50’li yılların yoklar ülkesi Türkiye’de yurtdışı seferden dönen gemilerde çok sık kaçak eşya çıktığından 15 Temmuz 1960 günü Sirkeci Rıhtımına kıçtankara halatla bağlayan Kanarya 5 şilebinde de Gümrük muhafaza memurları araştırma yapmış ve 1000 adet tabanca mermisi, kadın çamaşırları ve lasteks mayolar yakalanmıştır. Bu kaçak malların kömürcülerden Mehmet Aydın, Emrullah Katmer ve Dursun Yanık’a ait olduğu tespit edildiğinden sanıklar adliyeye sevk edilmişlerdir.
Mehmet Çelikel ve Servet Hanım çocukları ve torunlarıyla; Mehmet Çelikel ve eşi Servet Hanım, oğlu ve üç kızı ve torunu. En solda annesi. Arka planda görülen gemi “Kanarya” dır.
1935 yılı kış mevsiminde Karadeniz’deki fırtına
Karadeniz’de yıl yıldız karayel fırtınası esmektedir. Buğday yükünü tahliye etmek için bekleyen Üsküdar vapuru Sinop’a sığınmıştır. Karadeniz Ereğlisi’nde Denizyolları İdaresi’nin Ankara, Türk Vapurculuk Şirketi’nin Güneysu vapurlarıyla beraber 36 parça gemi buraya sığınmak mecburiyetinde kalmıştır.
22 Kasım 1935 tarihli gazeteler Karadeniz’de müthiş bir fırtınanın Armatör Mehmet Çelikel’e ait Kanarya vapurunu batırdığı haberini yayınlamışlardır. Fakat haberin doğru olmadığı anlaşılacaktır. Gazetelerde “Fakat dün geç vakte kadar Zonguldak Liman Başkanlığı’ndan bu kaza hakkında bir haber gelmediğinden geminin battığı haberini ihtiyatla kaydetmek lazımdır” denilmektedir. Aksu vapuru fırtına yüzünden yükünü tahliye edemeden İstanbul’a avdet etmektedir.
24 Kasım 1935 günü Karadeniz’deki fırtına eski şiddetinde olmamakla birlikte devam etmiş Yılmaz ve Sami vapurları Sinop’a sığınmış haldeyken, fırtınanın şiddetinden rıhtıma çarparak delinen ve yarı yarıya batan Kanarya vapuru etraftan yetişen vapurlar tarafından yedeklenerek çekilmiş, ambarlarına dolan sular tahliye edilmiş ve delik çimentoyla tıkanmıştır. Kanarya vapuru havaların düzelmesini takiben onarım için İstanbul’a dönecektir.
Kanarya vapuru 1957 yılına kadar seferlerini sürdürmüştür. Dış seferler de yapardı; 23 Kasım 1957 tarihli bir haberde, Kanarya vapuruyla 1570 ton inşaat demiri ve muhtelif eşya geldiği bildirilmektedir.
30 Kasım 1963 günü Çelikel Vapurculuk İşletmesine ait ve şaftı kırılan Kanarya vapuru ise İmroz Tahlisiye gemisinin yedeğinde çekilmeye başlanmıştır.
20 Ocak 1957 sayılı bir haberde; Mehmet Çelikel’e ait 4230 grt.’lik Çelikel şilebinin İzmit’ten İstanbul’a intikal ederken pervanesi denize düşmüş olduğu yazılıdır. Hareketten sakıt kalan gemi telsizle yardım istemiş ve gemi yedekte olarak yola çıkartılmıştır.
Mehmet Çelikel vefat ediyor
Mehmet Çelikel 29 Ağustos 1956 günü kalp krizi sonucu aniden vefat etti. Zonguldaklı tüccardan Ahmet Pakel, Matbaacı Mehmet Gürol, Tüccardan Şevki Direkçi’nin kayınbiraderi, tüccardan Hüseyin Erdem’in ortağıydı. Çelikel’in cenazesi 30 Ağustos 1956 günü Tophane Sanatlar Mektebi arkası Sokak No. 14 Çelikel Apartmanı’ndan alınıp, öğle namazını müteakip Şişli Camiinden alınarak
Mehmet Çelikel’in oğlu armatörlerden ve tüccar Hasan Çelikel vefat ediyor
Mehmet Çelikel ailesi zamanla İstanbul Maltepe semtine yerleşmişti. Oğlu Hasan Çelikel aileyi temsilen her sene Kartal Camii’nde Mevlid-i Şerif okutmuştur. 29 Ağustos 1961 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yer aldığı üzere” Zonguldak tüccarlarından armatör Mehmet Çelikel’in (Çakaloğlu) vefatının senei devriyesi münasebetiyle ruhuna ithaf edilmek üzere Maltepe (Kartal) Camii şerifinde ikindi namazını müteakip Mevli-i Şerif kıraat edilecektir. Arzu eden dost, akraba, hemşeri ve din kardeşlerimizin teşrifleri rica olunur” denilmektedir.
15 Şubat 1967 tarihinde Zonguldak eşrafından merhum Hacı Mehmet Çelikel ve eşi Servet Çelikel’in oğlu Armatör Hasan Çelikel’in 13 Şubat 1967 Pazartesi günü, babası gibi ani kalp krizi sonucu vefat ettiği duyulmuştur. Ancak aslında fıtıktan rahatsızdı ve ameliyat için hastaneye yatmıştı. Eşi Mebrure Çelikel, nasıl olsa basit bir ameliyattır, aileye haber verip de telaşlandırmak istememiş, fakat ileri sürüldüğü üzere; ameliyat ipliği steril olmadığı için enfeksiyon gelişmiş ve Hasan Çelikel vefat etmiştir. Çocukları Şenda ve Mehmet Çelikel’di. Cenazesi 15 Şubat 1967 Çarşamba günü öğle namazını müteakip Şişli Camiinden alınarak Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı’nda aile kabristanına defnedildi.
Hasan Çelikel’in vefatı ile bir armatörlük ailesi de maziye karışmıştır.