Ülkede yürütülen en kapsamlı "vatandaş bilimi" projesi niteliğindeki "Denizlerimizin Genç Kaşifleri" ile 7'den 77'ye katılımcılar, Ramazan Bayramı tatilinde bulundukları kıyı illerinde özel üretilmiş cihazlarla denizlerden örnekler topladı.
Gönüllülerle yürütülen deneyle gemiyle aylar sürecek seyrüsefere gerek kalmadan, 250 bin litre yakıt tasarrufu sağlandı, 650 ton karbondioksite karşılık gelen karbon ayak izinin de önüne geçildi.
"Vatandaş bilimi ile toplumun bilimsel süreçlere katılımı teşvik edildi"
ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Mustafa Verşan Kök, "Denizlerimizin Genç Kaşifleri" projesinde toplanan verilerin ilk analizlerine yönelik açıklamalarda bulundu.
ODTÜ'nün nitelikli araştırmacılarıyla bilime yaptığı katkıların yanı sıra, bilimi toplumla buluşturan projelerle öncü rol oynamaya devam ettiğini vurgulayan Kök, Türkiye'de bir üniversite bünyesinde kurulan ilk Bilim İletişimi Ofisi'nin de yine üniversitede yer aldığına dikkati çekti.
Son yıllarda öne çıkan bilim iletişimi yöntemlerinden birisinin "vatandaş bilimi" olduğunu belirten Kök, bu yöntemle toplumun bilimsel süreçlere katılımının teşvik edildiğini anlattı.
ODTÜ Bilim İletişimi Ofisi tarafından Türkiye'nin deniz kenarı şehirlerinde ve KKTC'de gönüllü araştırma ekipleri kurduklarını söyleyen Kök, bu sayede toplumu bilimle buluştururken, 7'den 77'ye halkın desteği ile aylarca sürecek bir projeyi düşük karbon ayak izi bırakarak gerçekleştirdiklerini kaydetti.
Rektör Kök, ülkenin en geniş kapsamlı çevre deneyleri arasında yer alan projede, ODTÜ öğrenci ve mezunları ile yakınlarından oluşan katılımcıların, denize kıyısı olan 28 ilde ve KKTC'de ODTÜ tarafından geliştirilen deney ve ölçüm kitleri aracılığıyla deniz suyunun sıcaklık, tuzluluk, çözünmüş oksijen ve pH verilerini ölçtüğünü belirterek, bu verilerin, ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsünce (DBE) yapılan deniz suyu kalitesini belirlemeye yönelik bilimsel çalışmalara katkıda bulunmak üzere incelenmeye başlandığını aktardı.
Dakikalar içinde veri toplayan özel cihaz geliştirildi
Proje için, ODTÜ Tasarım Fabrikası ile DBE araştırmacıları tarafından, denizler için büyük önem arz eden parametreleri dakikalar içinde toplamayı olanaklı kılan Kaşif-1 adlı cihaz geliştirildiğini anlatan Kök, "Bu parametrelerin koordinatlarla beraber merkezi veri tabanında birleştirilerek enstitümüzdeki bilim insanlarının yorumlamaları için hazır hale getirildi." dedi.
Rektör Kök, "Büyük çevre deneyinin ilk sonuçlarını, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün bağımsızlık ve aydınlanma meşalesini yaktığı 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı'nda paylaşmaktan büyük mutluluk duyuyoruz." diye konuştu.
Geçen yıla göre daha yüksek sıcaklıklar ölçüldü
ODTÜ'nün gönüllü araştırmacıların ölçümlerinden toplanan tüm veriler, Bilim İletişimi Ofisi veri tabanında toplanarak derlendi ve ODTÜ DBE ve ODTÜ İklim Merkezi araştırmacıları Prof. Dr. Barış Salihoğlu ve Doktor Öğretim Üyesi Devrim Tezcan tarafından ilk analizleri yapıldı.
ODTÜ'nün projeye ilişkin ilk analiz raporunda, şu ifadelere yer verildi:
"ODTÜ DBE tarafından değerlendirilen verilerin ışığında, küresel ısınmanın her yıl kendisini artarak hissettirmesine bir kez daha tanık olmanın yanı sıra bu yıl El Nino'nun da etkisiyle diğer pek çok bölgede olduğu gibi ülkemizde de rekor sıcaklıkların kendini göstermesi bu çalışmayla da onaylanmış oldu.
Türkiye denizlerinde uydu verilerinden hesaplanan nisan ayı ortalama deniz yüzeyi sıcaklık artışı geçen yılın uydu verileriyle kıyaslandı. Buna göre; deniz yüzeyi sıcaklık artışları, Akdeniz'de 1,5 derece Ege'de 1 derece, Marmara Bölgesi'nde 1,8 derece, Batı Karadeniz'de 2,3 derece ve Doğu Karadeniz'de 1 derece yüksek ölçüldü. Deney sonuçlarımız, 2024 yılına ait uydu verilerinin ölçümleriyle de uyumlu çıktı.
Deneyde ölçülen veriler, son 40 yılın uzun dönemli ortalama verisi ile kıyaslandığında, 2024 yılı Nisan ayındaki deniz kıyılarının bulunduğu bölgelerin sıcaklık artışının 1,5-3 derece daha fazla olduğunu doğruladı.
Denizlerimizin Genç Kaşifleri ile değişik bölgelerden gelen ölçümlerde de bu genel yönelime benzer sonuçlar elde edildi. Buna örnek olarak da Mersin'de ortalama sıcaklık 20 derece, Antalya'da 19 derece ve Muğla'da 19 derece sıcaklık gözlemlenirken Giresun'da 15 derece dolayında ölçüldü."
Kirlilik ve biyolojik üretkenlik değerleri
Analiz raporunda, kıyılardaki kirlilik ve biyolojik üretkenlikle ilgili şu değerlendirmeler yapıldı:
"İlk izlenim olarak Karadeniz ve Doğu Akdeniz'in, kıyılarımızda kirlilik ve biyolojik üretkenlikle paralel pH değerleri 8'in altında ölçüldü yani bu bölgelerde daha asidik bir durum gözlemlendi. Örneğin Mersin kıyılarında 7.7, Karadeniz 7.8, Marmara 7.9 civarı değerler olduğu görüldü. Görece daha temiz kıyılara sahip KKTC'de ise daha alkali (8.4 civarı) bir durum gözlemlendi."
Gündüz ölçülen oksijen değerleri
Raporda, deniz pH durumunun uzun süre ölçüldüğü takdirde iklim değişiminin okyanus asitlenmesi etkisi konusunda da bilgi verici olacağına işaret edilerek, "Gündüz ölçülen oksijen değerleri, yüzey sularında beklendiği üzere üst seviyesinde 6-7 mg/L olduğu görülmüştür." ifadelerine yer verildi.
Tuzluluk değerlerinde farklı denizlerin kendine özgü özelliklerinin ortaya konduğuna dikkat çekilen raporda, şu bulgular yer aldı:
"Örneğin Karadeniz'de 20 birim civarı ölçülen değerlerin Ege ve Akdeniz'de 38 civarı ölçüldüğü görülmüştür. Bahar aylarında görülen tuzluluk değerlerinin beklenenden düşük olması özellikle yüksek nehir girdilerine işaret etmektedir ve ölçümler tüm yıl devam ettiği takdirde mevsimsel değişiklikler gözlemlenebilecektir. Bunun yanında Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyılarında yapılan ölçümlerde coğrafi olarak tutarlılık tespit edildi."
ODTÜ'lü araştırmacılar, deneyin daha uzun süre ve geniş katılımla yapılması durumunda çok değerli bir veri kaynağının olacağı, hatta iklim çalışmalarına girdi verebilecek düzeye geleceğini belirtti.
Ortak bir bilimsel makale yayımlanacak
ODTÜ Bilim İletişimi Ofisi Direktörü ve Proje Koordinatörü Prof. Dr. Eren Kalay da Denizlerimizin Genç Kaşifleri Projesi kapsamında yapılan ölçümlerin sağladığı bilginin, ekosistem işleyişini öğrenmenin ve tanımanın ilk basamağı olduğunu söyledi.
Deneyin nihai sonuçların tüm gönüllü katılımcıların imzasıyla bilimsel bir makale olarak yayınlanacağını ve bu sayede literatüre de katkı yapılacağını belirten Kalay, "Denizlerimizin Genç Kaşifleri Projesi kapsamında deneylere yaz dönemi boyunca yeni gönüllü katılımcılarla devam edeceğiz. Projenin bir sonraki aşamasında ise bir Avrupa Birliği Projesi kapsamında dünyadaki göllerden sağlanacak verileri farklı ülkelerdeki gönüllülerin desteği ile toplamak istiyoruz." bilgilerini paylaştı.