Bu sene mart ayında Rize Büyükşehir Belediyesi Başkanı Rahmi Metin, Rize Feneri - Boğaz mahallinde Rize Deniz Müzesi’nin açılışını müjdelemişti. Bu müze Yardımcı Şirketler Grubu Başkanı Hasan Kemal Yardımcı’nın uzun yıllar boyunca topladığı deniz eskisi eserlerden oluşmakta.
Müzeye kazandırılan bir eser de Serviburnu Römorkörü. Türkiye Denizcilik İşletmeleri tarafından hurdaya çıkarıldıktan sonra Riport Liman işletmesi tarafından alınarak Rize’ye getirilen, Türkiye’nin yaşayan en eski dört Römorkörden biri olan ‘Serviburnu’, Rize’deki gemi yedekleme hizmet görevini de tamamlayarak müze olmak için o tarihlerde karaya çekildi.
Serviburnu, 1961 yılında hizmete başladığı Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nde hizmetdışı bırakılmış TDİ Haliç Camialtı tersanesinde bağlı yatmaktaydı. Daha sonra yapılan açık artırma sonuçsuz kalmış ve 1999 yılında Riport tarafından alınarak Rize’ye getirildi. ‘Serviburnu’ Rize’de 20 yıl liman hizmeti verdikten sonra Riport’un yeni aldığı ‘Alibaba’ römorkörünün hizmete girmesi ile 2019 yılında servis dışı bırakıldı. Geçen süre içerisinde atıl durumda kalan 65 yıllık emektar geminin gelecek nesillere kültür hatırası olarak kalabilmesi için girişimlerde bulunan Riport Yönetim Kurulu Başkanı Asım Çillioğlu, Belediye Başkanı Rahmi Metin ile yaptığı görüşmelerden olumlu sonuç aldı. Görev yaptığı sürede yüzlerce gemicinin yetişmesine de vesile olan ‘Serviburnu’ müze olmak için karaya çekildi.
Rize Denizcilik Müzesi – Duvardaki levhada özel koleksiyonunu müzeye hibe eden Hasan Kemal Yardımcı’ya teşekkür edilmektedir.
Riport Yönetim Kurulu Başkanı Asım Çillioğlu açıklamasında, “Son 20 yılında Rize’de hizmet veren emektar Römorkör servis dışı kalması ile yok olmasına içimiz el vermedi. Çeşitli görüşmeler sonucunda Rize Belediye Başkanımız Rahmi Metin’i geminin müze olması konusunda ikna ettik. Serviburnu artık karaya çekildi. Hazırlanacak, müzeye çevrilecek ve gelecek nesillere artık kültür hatırası olarak hizmet verecek. Türkiye’nin yaşayan en eski römorkörlerinden biri olan ‘Serviburnu’nu Fener-Boğaz Mahallesinde Belediye Fener tesisinde yaşatmaya devam ettiğimiz için mutluyuz.” dedi.
1960 gibi bir senede Türkiye’nin römorkör inşa edemediği ve römorkör inşaatı için Avrupa tersanelerine sipariş verdiği yıllardır. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. 1961’de Almanya Hamburg DW Kremer Sohn- Elmshorn-Kremer Werft tersanesinde; Tellitabya (İnşa Numarası; 1076), Serviburnu (İnşa Numarası; 1077), Salıpazarı (İnşa Numarası; 1078), Tuzburnu (İnşa Numarası; 1079), Armutlu (İnşa Numarası; 1080), Paşalimanı (İnşa Numarası; 1081) adıyla 6 motor römorkör siparişi vermiştir.
Römorkörlerin teknik özellikleri şöyle idi; Tam boy: 26.55 m., Genişlik: 6,70 m., Derinlik: 3.45 m., Ana Makinesi 800 hp. 500/167 rpm. 1 Dizel motor. Azami seyir sürati 11.1 knots.
DW Kremer Sohn - Glückstadt - Kremer Werft arşivi. Kaynak: Deutsche Digitale Bibliothek.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri AŞ. zamanla yaşlanan römorkörleri ihale yoluyla satışa çıkartmış ve satmıştır. Satışı ilan duyurulan Paşalimanı römorkörüne ait ihale özeti şöyledir;
Türkiye Denizcilik İşletmeleri Anonim Şirketi
(TDİ)’ne ait Paşalimanı Romörkörü, 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun Hükümleri Çerçevesinde “Satış” Yöntemiyle Özelleştirilecektir.
Geminin Adı: Paşalimanı
Geçici Teminat Bedeli: 2.000 dolar
Tanıtım Dokümanı ve İhale Şartları Belgesi ve Bedeli: 50 TL.
Son Teklif Verme Tarih ve Saati: 20 Şubat 2014 -Saat 14.00
İhale, kapalı zarf içerisinde teklif almak ve görüşmeler yapmak suretiyle pazarlık usulü ile gerçekleştirilecektir. İhale Komisyonunca gerekli görüldüğü takdirde ihale, pazarlık görüşmesine devam edilen teklif sahiplerinin katılımıyla açık artırma suretiyle sonuçlandırılabilir.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. Genel Müdürlüğü
Destek Hizmetler Dairesi Başkanlığı
Kemankeş Mahallesi, Kemankeş Caddesi, Merkez Han No: 32 Karaköy/İSTANBUL
Tel: (0212) 243 73 03 - (0212) 252 44 17 - (0212) 293 90 32
İhale sonuçlanmayacak ve Paşalimanı römorkörü Camialtı Tersanesi rıhtımında bağlı iken batacaktır.
Paşalimanı römorkörü
DW Kremer Sohn- Elmshorn –Kremer Werft arşivindeki Armutlu ve Paşalimanı’na ait teknik bilgiler.
DW Kremer Sohn- Elmshorn –Kremer Werft
Son derece küçük kapasitede olan Kremet werft’e Türkiye’den 1960 gibi bir senede römorkör siparişi verilmesi veya buna ihtiyaç duyulması, Türk gemi inşa sanayinin durumunu kıyaslama bakımından düşündürücüdür. 1760’da kurulmuş olan Kremer tersanesi, Mayıs 1833'te Klostersander usta gemi marangozu Johann Hinrich Kremer (1802–1861) tarafından müzayede ile satın alındı.
Peder Kremer ve oğlu Dietrich Wilhelm, 19. yüzyılın sonuna kadar 1870'lerden itibaren kendi hesaplarına küçük gemiler inşa ettiler. Diedrich Wilhelm Kremer tersaneyi genişletti ve 1887'den itibaren, gemi inşası yavaş yavaş demirden ve bir süre sonra çelikten gemi yapımına dönüştürüldü ve 1910 civarında yeniden modernize edildi ve genişletildi. Şirket, ağırlıklı olarak Hollanda tersanelerinin rekabetine rağmen I. Dünya Harbi’ne kadar yabancı müşteriler için koster tipi gemiler inşa etti.
I.Dünya Harbi’nden sonra tersane daha da genişletildi ve modernize edildi. Krückau'daki diğer iki tersane olan Thormählen ve Kruse'nin kapatıldığı 1920'lere kadar, daha fazla sayıda koster tipi gemi, şehir hatları tarzı yolcu gemileri ve römorkörler inşa edildi.
II.Dünya Harbi’nden sonra Elmshorn'da gemi inşası 1950'lerin başlarına kadar yeniden başlayamadı. 1950 sonbaharında Türkiye için 18 geminin inşası için bir sözleşme imzalandı. Danimarka hesabına bir tanker inşa edildi. Almanya hesabına üç koster gemisi ve üç tanker sipariş alındı. İşgücü 1953'te 360'a, 1958'de ise neredeyse 500'e çıktı. 1971'de Krückau'daki ve Krückau'daki sınırlı koşullar nedeniyle Glückstadt'ta bir şube açıldı. Bu genişlemede Türkiye’den gelen gemi siparişlerinin de payı bulunmaktadır.
Mayıs 1975'te tersane, Norveçli müşteriler için petrol sondaj kulesi malzemeleri inşa etme maliyetlerini karşılayamadığı için ödeme güçlükleriyle karşılaştı ve ilk iflas davası açıldı. Daha sonra tersane, işten çıkarılan çalışanları almadan 1 Temmuz'da Hamburg şirketi Harms Bergung'a satıldı. 1976 ortalarından itibaren operasyonlar yalnızca Glückstadt'ta devam etti ve sonunda Nisan 1978'de burada iflas etti.
Tersanenin tarihçesini nakletmemdeki gerekçe, Türkiye’de gemi inşa sanayinin özel teşebbüs yatırımları sayesinde hangi seviyelere ulaştığını göstermek içindir.
1951’de D.W.Kremer Sohn, Elshorn tersanesinde inşa edilen Arar balıkçı gemisi!
Daha önceki yıllara gidersek, Osmanlı Devleti, 1918’de D.W.Kremer Sohn, Elshorn tersanesine 4 adet mayın gemisi ( İnşa No’ları 454-461), şehirhatları tarzı iki vapur (İnşa No.ları: 588-590), ve 1951’de Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü adına Dalgıç, Gezer, Görür, Bulur, Arar balıkçı gemileri (Hap kadar….) 1952’de Bakırköy, Yeşilköy, Şarköy (İnşa No.lar 992-93-94)yolcu vapurları inşa ettirilmiştir.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin 1961’de Almanya Hamburg DW Kremer Sohn- Elmshorn- Kremer Werft tersanesinde inşa ettirdiği “Tellitabya” römorkörü 20 Eylül 1983 günü Karaköy rıhtımında İtalyan turist gemisini açığa yedeklemek isterken geminin çarpması sonucu batmış, fakat mürettebatı kurtulmuştur. Daha sonra yüzdürülerek onarıma alınan römorkör 16 Haziran 2009’da Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. tarafından satışa çıkartılmıştır.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. Mart 2014’de ise Paşalimanı römorkörünü 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun Hükümleri Çerçevesinde “Satış” Yöntemiyle özel sektöre satmak üzerde ihale açmıştır. Genta Denizcilik'e kiralanan Paşalimanı römorkörü bir süre yedekleme hizmeti vermiştir.
Türkiye'nin en yaşlı römorkörlerinden biri olan Armutlu Ekim 2016’ya Zonguldak’ta kadar Baş kılavuz römorkörü olarak limanın maskotuydu.
Armutlu römorkörünü Sanmar müze römorkör olarak değerlendirmek üzere satın almış ve yenilemeler yapmıştır. Halen müze römorkör olarak Sanmar bünyesinde yer almaktadır.