Hapis cezalarının infazında, mahkûm olunan cezanın süresi ile ceza infaz kurumunda geçirilen süre genellikle farklı olur. Bu sebepten ötürü konu ile ilgili olarak toplum içerisinde yanlış bilgiler yayılabilmektedir. Biz de bu yazımızda koşullu salıverilmeye hak kazanma sürelerini, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (CGTİK) bağlamında genel hatları ile açıklamaya çalışacağız.
“Süre şartını sağlayan tüm hükümlüler mutlaka koşullu salıverilmeden yararlanacaktır” şeklinde bir genelleme yapmak hatalı olacaktır. Koşullu salıverilmeye hak kazanabilmek için birtakım şartlar bulunmaktadır ve elbette söz konusu şartların yerine getirilmemesi durumunda koşullu salıverilmeden yararlanabilmek söz konusu olmayacaktır. Yazımızın konusu, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şartı ile ilgilidir, diğer şartlar örneğin hükümlünün ceza infaz kurumundaki infaz süresini iyi halli geçirmesi şartı farklı bir konudur.
Konumuza dönecek olursak; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 30 yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 24 yılını, diğer süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının yarısını ceza infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şartını sağlamış olacaklardır. Süreli hapis cezasına mahkûmiyette ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre, 14.04.2020 tarihinden öncesine kadar üçte iki olarak uygulanmaktaydı. Birden fazla hapis cezasına mahkûmiyet durumunda ise koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreleri belirtecek olursak;
- Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 36 yıl,
- Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 30 yıl,
- Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 36 yıl,
- Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 30 yıl,
- Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 28 yıl.
Yasa gereği bazı suçlardan süreli hapis cezasına mahkûm olanlar açısından ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre cezanın yarısı olarak değil üçte ikisi olarak uygulanmaktadır. Söz konusu suçları sıralayacak olursak;
- Kasten öldürme suçlarından (TCK’nın 81., 82. ve 83. maddeleri) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçundan (TCK’nın 87. maddesinin 2. fıkrasının, d bendinde belirtilen) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- İşkence suçundan (TCK’nın 94. ve 95. maddeleri) ve eziyet suçundan (TCK’nın 96. maddesi) süreli hapis ezasına mahkûm olanlar,
- Cinsel saldırı (TCK’nın 102. maddesinin, 2. fıkrası hariç), reşit olmayanla cinsel ilişki (TCK’nın 104. maddesinin, 2. ve 3 fıkraları hariç) ve cinsel taciz (TCK’nın 105. maddesi) suçlarından süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan (TCK’nın 102., 103., 104. ve 105. maddeleri) süreli hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,
- Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlardan (TCK’nın 132., 133., 134., 135., 136., 137. ve 138. maddeleri) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan (TCK’nın 188. maddesi) hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,
- Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olan çocuklar,
- Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından (TCK’nın 326 ilâ 339. maddeleri) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar.
Bunlarla birlikte, birtakım suçlardan mahkûm olanların (çocuklar hariç) koşullu salıverilmeye hak kazanılabilmesi için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreler daha fazla olacak şekilde belirlenmiştir. TCK’nın 102. maddesinin 2. fıkrasında tanımlanan cinsel saldırı suçundan, TCK’nın 103. maddesine tanımlanan çocukların cinsel istismarı suçundan, TCK’nın 104. maddesinin 2. ve 3. fıkrasında tanımlanan reşit olmayanla cinsel ilişki suçundan ve TCK’nın 188. maddesinde tanımlanan uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan dolayı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 39 yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının 33 yılının, birden fazla süreli hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının en fazla 32 yılının, süreli hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının dörtte üçünü ceza infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şartını sağlamış olacaklardır.
Kanun Koyucu, suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûm olanlar için de (çocuklar hariç) farklı bir uygulamaya gitmiştir. Bu durumdaki hükümlüler açısından, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreler daha fazla olacak şekilde belirlenmiştir. Bu kapsamda; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 36 yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 30 yılını, süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini ceza infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şartını sağlamış olacaklardır. Ancak 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan dolayı süreli hapis cezasına mahkûm olunması halinde, ceza süresinin dörtte üçünün ceza infaz kurumunda geçirilmesi gerekmektedir. Birden fazla hapis cezasına mahkûmiyet durumunda ise koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreleri belirtecek olursak;
- Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 40 yıl,
- Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 34 yıl,
- Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 40 yıl,
- Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 34 yıl,
- Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 32 yıl.
Son olarak belirteceğimiz istisna, tekerrür halinde işlenen suçlardan mahkûm olanlara ilişkindir. Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi halinde tekerrür hükümleri uygulanacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; önceki suçtan dolayı cezanın kesinleşmiş fakat infaz edilmemiş olması durumunda, kesinleşmenin üzerinden geçen süreye bakılmaksızın ikinci bir suç işlenmesi halinde tekerrür hükümleri uygulanacaktır. Ancak 5 yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren 5 yıl, 5 yıl veya daha az süreli hapis ya da adlî para cezasına mahkûmiyet halinde ise bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren 3 yıl geçtikten sonra işlenen suçlar dolayısıyla tekerrür hükümleri uygulanamaz. Bu kapsamda; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının 39 yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının 33 yılının, birden fazla süreli hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının en fazla 32 yılının, süreli hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının üçte ikisinin ceza infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şartını sağlamış olacaklardır. Ancak yukarıda da belirttiğimiz üzere, koşullu salıverilme oranı üçte ikiden fazla olan suçlar bakımından tabi oldukları koşullu salıverilme oranı uygulanacaktır. İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlünün koşullu salıverilmeden yararlanması mümkün olmayacaktır.