İki ülke arasında geçen yılın yaz aylarından bu yana ihtilaflı sularda pek çok kez tehlikeli yakınlaşma ve temas yaşandı.
Bölgede artan gerilime karşı Manila yönetimi, Çin'in denizdeki üstünlüğüne karşı ABD ile askeri işbirliğini artırma yoluna gidiyor.
Filipinler, ABD ile son üç ayda Güney Çin Denizi'nde üç ortak tatbikat düzenlerken, Amerikan ordusuna verdiği yeni üs bölgeleriyle burada daha fazla konuşlanmasının önünü açıyor.
ABD ile Filipinler'in 1951 tarihli Karşılıklı Savunma Anlaşması, taraflardan birine yönelik saldırıya diğerinin karşılık vermesini gerektireceğinden, Filipinler ile Çin arasındaki gerilim, ABD'nin de dahil olacağı bir çatışmaya dönüşebilir.
Tehlikeli yakınlaşmalar
Filipinler'in geçen hafta Scarborough Sığı çevresinde yürüttüğü devriye görevi sırasında da iki ülke gemileri arasında sürtüşmelerin devam ettiği bildirildi.
Filipinler Sahil Güvenliğinden yapılan açıklamada, BRP Teresa Magbanua devriye gemisinin, 2-9 Şubat'ta bölgedeki faaliyeti sırasında Çin gemilerinin "tehlikeli ve engelleyici" müdahaleleriyle karşılaştığı belirtildi.
Açıklamada, Çin'e ait 4 sahil güvenlik gemisinin Filipin gemisini 40 kez takibe aldığı, 4 kez tehlikeli engelleme manevraları yaptığı, bunların ikisinde gemiye pruvasından yaklaşarak yolunu kestiği aktarıldı.
Filipinler tarafından yayımlanan videoda Çin gemisinin Filipin gemisine iskele tarafından birkaç metre yaklaşarak takip ettiği görüldü.
Çin Sahil Güvenliği de yaptığı açıklamada, Filipin gemisinin, Çinlilerin "Huangyan Adası" olarak adlandırdığı sığlığın çevresindeki sulara yasa dışı girmesi nedeniyle engellendiğini bildirdi.
Scarborough Sığı
Üçgen biçimli deniz bendiyle çevrelenmiş açık deniz sığı olan Scarborough, Güney Çin Denizi'nin doğusunda Filipinler'in kuzeyindeki Luzon Adası'na 120 deniz mili (222 kilometre) mesafede yer alıyor.
Bölgede 2012'de Filipinler Sahil Güvenliğinin kaçak avlandıkları gerekçesiyle 8 Çin balıkçı gemisini alıkoyma girişimi, Çin Sahil Güvenliğinin olaya müdahalesiyle iki ülke arasında gerilime dönüşmüştü.
Filipinler'in "Panatag", Çinlilerin "Huangyan" adını verdiği sığlık, halen iki ülkenin çatışan egemenlik iddialarını seyrüsefer faaliyetleriyle sergilediği bir bölge olmayı sürdürüyor.
Filipinler Sahil Güvenliği, 25 Eylül 2023'te Çin'in kontrolündeki deniz bendinin güneydoğu girişine döşenen 300 metre uzunluğundaki yüzen bariyerin kaldırıldığını duyurmuş, bölgede Çin'in herhangi bir engellemesini kabul etmeyecekleri mesajını vermişti.
Çin Dışişleri Bakanlığı, yüzer bariyerin kaldırılmasını, Filipinler'in "kendini eğlendirdiği bir fars" olarak nitelendirmiş, yaklaşık iki hafta sonra, 10 Ekim 2023'te, Filipinler Donanmasına ait savaş gemisinin, Scarborough Sığı çevresindeki sulardan uzaklaştırdığını açıklayarak, Çin'in bölgedeki kontrolünün sürdüğünü vurgulamıştı.
İkinci Thomas Sığı
Öte yandan Güney Çin Denizi'nde Spratly Adaları'nın parçası olan ve Filipinler'in kontrolündeki İkinci Thomas Sığı da iki ülke arasında gerginliğe yol açıyor.
Filipinlilerin "Ayungin", Çinlilerin "Rınai" adını verdiği batık resifte Filipin donanmasına ait savaş gemisi askerleriyle konuşlu bulunuyor. Gemiye ikmal sağlamak üzere Filipin gemileri aralıklarla bölgeyi ziyaret ediyor.
Çin Sahil Güvenliğinin, 6 Ağustos 2023'te, bölgeye yaklaşan Filipin ikmal gemisine tazyikli su sıkması, ülkeleri yeniden karşı karşıya getirmişti.
Pekin yönetimi, karaya oturtulan savaş gemisinin bölgede yasa dışı bulunduğunu belirterek, geri çekilmesi ve resifin orijinal haline getirilmesini istemişti.
Filipinler, 4 Ekim 2023'te, Çin'e ait sahil güvenlik gemilerinin engellemelerine rağmen ve bu gemiler tarafından oluşturulan ablukayı aşarak, bölgedeki askerlerine ikmal malzemelerini teslim etmeyi başardığını duyurmuştu.
Filipinler'in ABD'ye yaklaşması
Manila yönetiminin, bu gerilimler arasında, Çin donanması ve sahil güvenliğinin görece üstünlüğünü göz önünde bulundurarak, savunma konusunda ABD ile işbirliğini geliştirdiği gözleniyor.
Filipinler, Şubat 2023'te, ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin'in ülkeyi ziyareti sırasında, iki ülke arasındaki Genişletilmiş Savunma İşbirliği Anlaşması (EDCA) kapsamında ABD ordusunun 4 askeri üsse daha erişimine izin verileceğini duyurmuştu.
2014 tarihli anlaşma kapsamında Filipinler'de halihazırda 5 askeri üsse erişimi bulunan ABD, Güney Çin Denizi'ne hakim konumdaki Luzon Adası ve Çin ile egemenlik ihtilafındaki Tayvan'a yakın kuzeybatı bölgelerine asker konuşlandırma imkanı edinmişti.
Filipinler Savunma Bakanı Gilberto Teodoro, 6 Şubat'ta, ülkenin kuzeyinde, Tayvan'ın 200 kilometre mesafedeki Batanes Takımadaları'nı ziyaretinde, buradaki "askeri varlığın artırılması ve tahkimatın güçlendirilmesi" talimatı verdi.
Çin, Filipinler'in kararına "Tayvan sorunuyla ilgili ateşle oynamaması" yönünde tavsiyede bulunarak tepki gösterdi. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, "Tayvan sorunu, Çin'in temel çıkarıdır ve aşılmaması gereken kırmızı çizgisidir. Filipinler'deki ilgili taraflar, başkaları tarafından manipüle edilmekten ve kendilerine zarar vermekten kaçınmalıdır." ifadelerini kullandı.
Güney Çin Denizi anlaşmazlığı ve ABD
Güney Çin Denizi, kıyıdaş ülkelerin bağımsızlıklarını kazandığı İkinci Dünya Savaşı sonrasından bu yana bölge ülkeleri arasında egemenlik ihtilaflarının odağında bulunuyor.
Çin, ilk kez 1947'de yayımladığı haritayla Güney Çin Denizi'nin yüzde 80'i üzerinde egemenlik iddiasında bulunurken, yer altı kaynakları açısından zengin bölgede Filipinler'in yanı sıra Vietnam, Brunei ve Malezya da hak iddia ediyor.
Çin'in bölgedeki ihtilaflı adalarda üsler inşa etmesine, askeri unsurlarının yanı sıra sivil gemi filolarıyla varlık göstermesine, bölge ülkelerinin yanı sıra ABD de karşı çıkıyor.
Çin ile Filipinler arasındaki Güney Çin Denizi'ndeki sürtüşmeler, Çin ile ABD arasındaki jeopolitik rekabet ve bölgesel nüfuz mücadelesi ile birleşerek çok taraflı bir çatışmaya dönüşme riski barındırıyor.