Batuhan SARICAN
Nature Communications’da yayımlanan yeni bulgular, kısaca “AMOC” da denen Atlantik Meridyenel Devrilme Sirkülasyonu’nun önümüzdeki birkaç yıl içinde çökebileceğine işaret ediyor. Bu da Avrupa’daki hava olaylarının daha aşırı uçlarda yaşanabileceği ihtimalini beraberinde getiriyor. Atlantik Okyanusu’nun güneyindeki ılık ve tuzlu suyu kuzeye, kuzeydeki soğuk suyu ise güneye taşıyan bir akıntı sistemi olan AMOC, Avrupa ikliminin binlerce yıldır istikrarlı olmasının temel unsurlarından birisi olarak biliniyor.
AMOC’un istikrarı bozulursa Avrupa’yı kötü günler bekleyecek gibi görünüyor. Fakat AMOC’la ilgili tahminlerde çok fazla belirsizlik var. Böylesi bir çöküşün birkaç yıl kadar yakında gerçekleşebileceğine inanan bilim insanı sayısı az.
Bu arada AMOC, kendisinden daha geniş bir kapsama alanına sahip Gulf Stream sisteminin yalnızca bir parçası. Yani Gulf Stream’in bir kısmının, olası bir AMOC çöküşünden sağ çıkması bekleniyor. Onlarca yıldır Atlantik akıntıları ile iklim arasındaki bağlantıları inceleyen Southampton Üniversitesi Oşinografi ve İklim Profesörü Robert Marsh, her şeye rağmen AMOC’un çöküş ihtimalini göz önünde bulundurmak gerektiğini söylüyor. Çünkü böylesi bir durumda Avrupa ve çevresinde daha da büyük bir iklim kaosunun yaşanabileceğini ifade ediyor.
Okyanus sıcaklıkları ile hava durumu arasında nasıl bir bağlantı var?
Bakıldığında Avrupa’nın ve özellikle Kuzey Avrupa’nın hava ve iklimi günden güne, haftadan haftaya ve yıldan yıla oldukça değişkenlik gösteriyor. Bir yerin hava ve iklimdeki değişiklikler, oradan uzaktaki ve okyanusun üzerindeki olaylar tarafından tetiklenebiliyor.
AMOC da buna güzel bir örnek olarak Avrupa’nın belli sıcaklıkta ve istikrarda kalmasına yardımcı oluyor. Son yıllarda ise Avrupa hem kış hem de yaz aylarında alışılmadık hava koşullarına tanık oluyor. Bu süreçte Kuzey Atlantik boyunca deniz yüzeyi sıcaklıklarında anormal modeller ortaya çıkmış durumda.
Tropik bölgelerden Kuzey Kutbu’na kadar okyanusun geniş kesimlerinde, sıcaklıklar aylarca -hatta yıllarca- normal seviyelerin 1°C-2°C üzerinde veya altında kalıyor. Bu modellerin, atmosfer üzerinde güçlü bir etkisi olduğu, hatta jet akımının yolunu ve gücünü etkilediği görülüyor. Söz konusu deniz yüzeyi sıcaklık modellerinden bazıları, AMOC’un değişimine bağlanıyor. Bununla birlikte aşırılık gözlenen mevsimler ile hava koşullarının olağandışı deniz sıcaklıklarıyla ilişkisi, çökmüş bir AMOC’un istikrarlı durumu nasıl alt üst edeceği konusunda da bize bir fi kir veriyor.
Mesela Kuzey Avrupa, 2009/10 ve 2010/11 yıllarında art arda şiddetli kışlar yaşarken bu durum, AMOC sistemindeki bir akım yavaşlamasına bağlanmıştı. Aynı zamanda tropik bölgelerde ısı birikerek 2010’da alışılmadık derecede aktif bir Haziran-Kasım kasırga sezonunu körüklemişti.
2010’ların ortalarında Kuzey Atlantik’te bir “soğuk damla” (cold blob) oluştu ve bu, en uç noktasına 2015 yazında, Orta Avrupa’daki sıcak hava dalgalarıyla aynı zamanda ulaştı. Soğuk damla fenomeni, yavaşlamış (anormal) bir AMOC’un işi gibi görünüyordu.
AMOC dengeleri bozabilir
Prof. Marsh, sadece bu örneklere dayanarak bile Kuzey Atlantik’teki yüzey sıcaklıkları artışının, Avrupa ve çevresindeki iklim için etkili sonuçlara neden olabileceğini söylüyor. Sonuçta daha yüksek okyanus sıcaklıkları, denizden gelen ısı ve nemle çalışan hava sistemlerinin karakterini değiştirebiliyor. Sıcaklıklar mevcut aşırılıkların üzerine çıktığında Atlantik fırtınalarının daha yıkıcı olabileceği de aşikâr.
Bunun yanında daha aşırı okyanus sıcaklık modelleri, fırtınaları gerçekleşmesi çok da olası olmayan yerlere taşıyabilme potansiyeli de taşıyor. “AMOC çökerse,” diyor Marsh, “mevcut iklim acil durumunu daha da kötüleştirecek daha yoğun aşırı sıcak, aşırı soğuk, kuraklık ve sel gibi bir dizi ‘sürpriz’ bizi bekleyebilir. Bunun, özellikle Avrupa üzerindeki potansiyel iklim etkilerini düşünerek karar vericilerin bir an önce harekete geçmesi gerekiyor.”
Kaynak: HBT
https://theconversation.com/the-atlantic- is-at-risk-of-circulation-collapse-it-would-mean-even-greater-climate-chaos-across-europe-210570