Denizcilik sigortası ve küresel çatışmalar arasındaki ilişki, yüzyıllardır hem büyük ilgi çeken hem de endişe verici bir konu olmuştur. Deniz yolları, küresel ticaretin can damarları olarak görülse de, savaş gibi durumlarda karşı karşıya kalabileceği çok sayıda riske açık ve savunmasızdır. Savaş koşullarının denizcilik sigortası poliçeleri üzerindeki etkileri çeşitlidir ve prim oranlarından teminat kapsamına, hatta sigortanın genel mevcudiyetine kadar uzanır.

Tarih boyunca, denizcilik sigortasının savaşla iç içe olduğu gözlemlenmiştir. Antik Yunan ve Roma dönemlerinde "bottomry" ve "respondentia" adı verilen ilk denizcilik sigortası sözleşmeleri, savaş risklerini telafi etmek amacıyla ek faiz hükümleri içeriyordu. 17. yüzyılda, Lloyd's Coffee House olarak bilinen ve sonrasında Lloyd's sigorta piyasasına dönüşen mekan, gemi sahiplerinin ve tüccarların denizdeki tehlikelere, özellikle de korsanlık ve savaşa karşı korunma aradıkları bir merkez haline geldi.

Küresel çatışmaların denizcilik sigortasına etkileri, tarih boyunca deniz ticaretinin ve sigortacılığının gelişimini şekillendirmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında, müttefik güçlerin gemi filoları U-boat saldırılarına maruz kaldı ve bunun sonucunda denizcilik sigortası piyasasında büyük kayıplar yaşandı. Soğuk Savaş döneminde, nükleer denizaltılar ve mayın tarlaları denizcilik sigortası poliçelerinde yeni riskleri temsil etti.

Savaş koşulları, denizcilik sigortası primlerinin ayarlanmasında ilk etkenlerden biridir. Sigortacılar, algılanan risk seviyesine göre primleri hesaplarlar ve çatışmaların patlak vermesi, gemilerin ve yüklerin kaybolma veya hasar görme riskini artırır. Savaş durumu, deniz varlıklarını ablukalar, mayın tarlaları, füze saldırıları ve korsanlık gibi tehlikelere maruz bırakır. Bu tür tehlikeler, sigortacıları risklerini azaltmak için ek savaş riski primleri veya ayrı savaş riski poliçeleri uygulamaya itebilir.

Körfez Savaşı, P&I Kulüplerine savaş risklerinin büyüklüğünü ve teminat kısıtlamalarının önemini hatırlattı. 1990 ve 1991 yılları arasında yaşanan Körfez Savaşı, modern dönemde denizcilik sigortasını etkileyen önemli bir çatışmadır. Bu dönemde, birçok ticari gemi mayınlar ve füze saldırıları nedeniyle hasar gördü. P&I Kulüpleri, gemi sahiplerine ve operatörlerine destek sağlamak için hızlı hareket etmek zorunda kaldı. Bazı P&I Kulüpleri, savaş bölgesine sefer yapan gemilere yönelik ek primler ve sınırlı teminatlar uygulamaya başladı. Örneğin, savaş risklerini kapsayan teminatlar genellikle savaş ve savaş benzeri faaliyetlerde doğrudan hasar veya kayıplar için geçerliydi, dolaylı zararlar bu teminatlara dahil edilmiyordu.

2022 yılında patlak veren Rusya-Ukrayna savaşı, P&I Kulüpleri için yeni ve acil zorlukları beraberinde getirdi. Karadeniz bölgesindeki denizcilik operasyonları ciddi risklerle karşı karşıya kaldı ve bu durum, gemi sahipleri, operatörleri ve sigortacılar için önemli sonuçlar doğurdu. Rusya'ya yönelik uluslararası yaptırımlar, gemi sahiplerini ve operatörlerini etkiledi. Bu yaptırımlar, gemilerin rotalarını, navlun akışını ve ticari ilişkileri doğrudan etkiledi. P&I Kulüpleri, üyelerine yaptırımların doğurduğu hukuki ve operasyonel zorluklar hakkında danışmanlık sağlamak zorunda kaldı. 

Karadeniz ve çevresinde mayın tehlikesi ve askeri çatışma riskleri arttı. Örneğin, Karadeniz'de mayına çarpan gemiler ve limanlarda yaşanan patlamalar, P&I Kulüplerini ek teminat sağlamaya ve hasar tazminatları ile ilgilenmeye zorladı. Savaşın tetiklediği belirsizlik ve artan riskler nedeniyle, birçok P&I Kulübü savaş risklerini kapsayan teminatlar için primleri artırdı ve bazı durumlarda teminat kısıtlamaları getirdi. Ayrıca, savaş bölgesine yakın rotalarda seyreden gemiler için ek savaş riski primleri talep edildi.

Rusya-Ukrayna savaşı, P&I Kulüplerinin reasürans pazarına olan bağımlılığını artırdı. Büyük ölçekli kayıpları ve hasarları yönetmek için reasürans kapasitesi kritik bir faktör haline geldi. Ayrıca, P&I Kulüpleri risk yönetimi stratejilerini gözden geçirerek, üyelerine daha iyi hizmet verebilmek için yenilikçi çözümler geliştirmeye odaklandı.

Benzer şekilde, Yemen'deki devam eden çatışma, denizcilik sigortasıyla ilgili güncel zorlukları gözler önüne sermektedir. Özellikle 2015'ten bu yana devam eden bu çatışmada Hodeida Limanı, stratejik bir öneme sahip oldu. Liman, Yemen'e giren insani yardım malzemelerinin ana giriş noktası olarak önem taşımaktadır. Ancak liman, zaman zaman ağır bombardımanlara ve denizden mayın tehlikesine maruz kalmıştır. Yemen sularındaki mayın tehlikesi, gemilere navigasyon konusunda ek zorluklar getirdi. P&I Kulüpleri, gemi sahiplerini ve operatörlerini bu tehlikeden haberdar etmek için sürekli güncellenen deniz haritaları ve risk değerlendirmeleri sağladı.

Mürettebatın güvenliği, P&I Kulüplerinin öncelikli kaygılarından biriydi. Örneğin, mayınlara çarpan veya havadan yapılan saldırılara uğrayan gemilerde yaralanan veya hayatını kaybeden mürettebat üyeleri için tazminat ve destek sağlanması gerekiyordu. Ayrıca, savaş koşullarında mürettebatın tahliyesi ve güvenliğinin sağlanması da büyük önem taşıyordu.

Savaş, deniz sigortasında öngörülemezlik yaratır ve sigortacıların geçmiş veriler, güncel istihbarat ve tahmin modellerinden yararlanarak poliçelerini yeniden kalibre etmelerini gerektirir. Savaş bölgelerine yakın gemiler doğal tehlikelere ek olarak deniz mayınları, füze saldırıları ve korsanlık gibi tehditlerle karşı karşıyadır. Standart deniz sigortası poliçelerinde genellikle savaş istisnası klozları yer alır; bu, sigortacıyı savaş kaynaklı yükümlülüklerden muaf tutar. Ancak savaş zamanlarında bu klozlar önemli ve çekişmeli hale gelir, bu da armatörlerin ve yük sahiplerinin ani kırılganlıklarla karşı karşıya kalmasına neden olur.

Savaş, ticaret rotalarını değiştirir, tedarik zincirlerini kırar ve deniz sigortasını temelden etkiler. Kriz zamanları, sigortacıların en yeni risk modellerini keşfetmelerini, yapay zeka ve uydu gözetiminden yararlanmalarını ve armatörlerin gelişmiş filo yönetim sistemleriyle uyum sağlamalarını gerektirir.

Yaptırımlar ve ticari kısıtlamaların labirenti, sigortacıların uluslararası yasalara uygunluk konusunda dikkatli olmalarını gerektirir. Yaptırımların ihlali ağır cezalara ve itibar kaybına yol açabilir. Bu durum, sigortacıların risklerini sınırlamak için teminatları daraltmalarına neden olabilir. BM Güvenlik Konseyi'nin yaptırım amacıyla sigorta yasağına ilk kez başvurması İran'ın nükleer emellerine yanıt olarak gerçekleşmiştir. S.C. Res. 1803 (3 Mart 2008) Karar, Devletlere "bu tür ticarete dahil olan kuruluşların vatandaşlarına ihracat kredisi, garanti veya sigorta verilmesi de dahil olmak üzere İran ile ticaret için kamu tarafından sağlanan mali destek için yeni taahhütlere girerken dikkatli olmaları" çağrısında bulunurken sigortaya da atıfta bulunmaktadır.

2012 yılına gelindiğinde Avrupa Birliği bu tedbirleri İran'dan tüm petrol ve petrokimya ithalatını yasaklayacak şekilde genişletti. Bu tedbirler arasında söz konusu yükleri taşıyan tankerlerin sigorta kapsamına alınmasını yasaklayan hükümler de vardı. 267/2012 sayılı AB Konsey Tüzüğü'nün 11. Maddesi "İran menşeli veya İran'dan ithal edilmiş ham petrol ve petrol ürünlerinin ithalatı, satın alınması veya nakliyesi ile ilgili sigorta ve reasüransın yanı sıra mali türevler de dâhil olmak üzere doğrudan veya dolaylı olarak finansman veya mali yardım sağlanması ... yasaklanacaktır." demektedir. Yaptırımlar jeopolitik gelişmelere bağlı olarak hızla değiştiğinden, uyumla ilgili sorular genellikle cevapsız kalmaktadır. Örneğin, 2012 yılında AB'nin İran'a petrol ambargosu koymasının ardından, yasağın kargo petrolünün yanı sıra bunker petrolünü de kapsayıp kapsamadığı hemen anlaşılamamıştır. Sektör katılımcıları, Londra'da düzenlenen “Yaptırımlar ve Sigorta Sektörü” konulu bir konferansta da benzer uyum endişelerini dile getirmişlerdir.

267/2012 sayılı Konsey Tüzüğü, md. 11(1)(d), 2012 O.J. (L 88) (AB) madde 13 benzer şekilde petrokimyasal taşıyan gemiler için sigorta kapsamını yasaklamaktadır. Aynı Yönetmeliğin 35. maddesi daha da ileri giderek “İran'a veya İran Hükümeti'ne ve onun kamu kurumları, şirketleri ve acentelerine” sigorta yapılmasını yasaklamaktadır.

Daha sonra 2321 sayılı Karar, Üye Devletlerin “Kuzey Kore'nin sahip olduğu, kontrol ettiği veya yasadışı yollarla da olsa işlettiği gemilere sigorta veya reasürans hizmeti verilmesini” de yasaklamaları gerektiğini açıklığa kavuşturmuştur. Böylece daha önce sadece Kuzey Kore bandıralı gemilere yönelik sigorta yasağı genişletilmiş oldu.

Akademisyenler ve sektör gözlemcileri son zamanlarda denizcilik sektöründe yaptırımlara uyumun sadece sigortacılar için değil, aynı zamanda navlun komisyoncuları, lojistik sağlayıcılar, gemi brokerleri ve bunker hizmeti şirketleri gibi kuruluşlar için de yan hizmetleri nasıl etkileyebileceğine dikkat çekmektedir. Avustralya ve Singapur'un BM temsilcileri tarafından Güvenlik Konseyi'ne gönderilen ve Singapur'da düzenlenen “Denizcilik ve Ulaştırma Sektöründe Yaptırım Riskinin Yönetilmesi” başlıklı akademik konferansın bulgularını özetleyen U.N. Doc. S/2015/28 numaralı ve 16 Ocak 2015 tarihli mektupta da bu görüşler dile getirilmektedir.

Deniz sigortası sektörü, zorluklara direnç göstermiş ve 'politik risk' sigortası gibi yeni ürünler sunarak inovasyon yoluyla uyum sağlamıştır. Teknolojinin ve veri analitiğinin artan kullanımı, daha iyi risk değerlendirmesi ve daha duyarlı poliçe ayarlarına imkan tanımıştır.

Denizcilik sigortası poliçeleri genellikle, doğrudan savaş veya savaş benzeri eylemlerle ilişkilendirilebilecek kayıpları teminat dışında tutan savaş istisnası klozları içerir. Bu klozlar, sigortacıların kendilerini büyük ölçekli çatışmalardan kaynaklanabilecek yıkıcı kayıplardan korumalarına yardımcı olur. Ancak, bu durum armatörleri ve yük sahiplerini risklere karşı savunmasız bırakır ve onları ek savaş riski teminatı aramaya yönlendirir.

Savaşla ilişkili riskleri yaymak için denizcilik sigortacılığı endüstrisi, genellikle savaş riski sigorta havuzlarına dayanır. Bu havuzlar, sigortacıların savaş riski teminatının risklerini ve primlerini paylaştıkları kolektif programlardır. Lloyd's Savaş Riskleri Sigorta Sendikaları ve Norveç Armatörleri Karşılıklı Savaş Riskleri Sigorta Birliği gibi programlar, sigortacıların büyük riskleri tek başlarına üstlenmeden savaş riski teminatı sunmalarına olanak tanır.

Standart denizcilik sigortası poliçeleri genellikle, savaş riskleri altında kategorize edilen ve savaş, iç savaş, devrim, isyan, ayaklanma veya sivil çekişme gibi düşmanca eylemleri içeren tehlikelerin neden olduğu kayıpları hariç tutar. Savaş riskleri ayrıca, yakalama, el koyma, tutuklama, kısıtlama veya alıkoyma ve bunların sonuçları veya bu yöndeki herhangi bir girişim, mayınlar, torpidolar, bombalar veya diğer savaş silahlarını da kapsar.

Standart poliçelerdeki bu tür istisnalar, deniz operatörlerinin ek savaş riski sigortası satın almasını gerektirir. Bu tür poliçeler özellikle savaş eylemlerinden kaynaklanan zararları kapsar ve yüksek risk seviyeleri nedeniyle genellikle daha yüksek primlere tabidir.

Savaşla ilgili kayıplar için talepte bulunmak karmaşık olabilir ve poliçe sahipleri, kaybın savaş riski maddesi kapsamındaki bir tehlikeden kaynaklandığını kanıtlamalıdır. Tazminat talepleri, belirli sınırlamalar ve muafiyetler içerebilen poliçenin hüküm ve koşullarına tabidir.

Uluslararası sözleşmeler ve düzenlemeler, Lahey-Visby Kuralları, Hamburg Kuralları ve Rotterdam Kuralları gibi, malların deniz yoluyla taşınmasına ilişkin standartları belirler ve denizcilik sigortası poliçelerinin şekillendirilmesinde önemli bir rol oynar. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) ve Uluslararası Deniz Sigortası Birliği (IUMI) gibi kuruluşlar, denizcilik sigortası uygulamalarında rehberlik sağlar ve savaş koşullarında denizcilik sigortası üzerindeki etkileri izler.

Savaş riskleri için sigorta poliçeleri, genellikle Institute War Clauses (Hull) ve Institute War Clauses (Cargo) gibi standart formlar kullanılarak düzenlenir. Bu formlar, belirli savaş riskleri teminatının koşullarını ve kapsamını belirler.

Ticari ve siyasi savaşlarda yaptırımların uygulanması, denizcilik sigortası poliçelerini etkileyebilir. Yaptırımlar, belirli ülkeler veya varlıklar için sigorta hizmetlerinin sağlanmasını yasaklayabilir, bu da poliçe sahiplerinin ve sigortacıların uyum sağlamalarını gerektirir.

Bir sigortalının, sigorta poliçesi süresi boyunca yaptırımlara maruz kalması riskini ele almak için sigortacılar sigorta sözleşmelerini “yaptırım klozları” ile güncellemeye başladılar. Yasaklanmış işlemlerin kapsam dışında bırakılması için tasarlanan bu klozlar, yaptırım riski durumunda erken fesih hakkı sağlamaktadır. LMA 3100 klozu adı verilen tekne ve makine poliçeleri için bir model kloz yayınlayan Lloyd's Market Association da dahil olmak üzere, sektör kuruluşları tarafından çeşitli model klozlar yayınlanmıştır. Bu kloz, sigortacının veya reasürörün, sigortacıyı “Birleşmiş Milletler kararları veya Avrupa Birliği, Birleşik Krallık veya Amerika Birleşik Devletleri'nin ticari veya ekonomik yaptırımları, yasaları veya düzenlemeleri uyarınca herhangi bir yaptırım, yasak veya kısıtlamaya maruz bırakacaksa” poliçe kapsamındaki talepleri ödeme yükümlülüğünden kaçınmasına izin verir. Benzer hükümler kargo poliçeleri için de tavsiye edilmiş ve çeşitli P&I kulüpleri kurallarını güncellemiştir.

Bu yaptırım hükümleri, çarter partileri, konşimentolar ve akreditifler de dâhil olmak üzere uluslararası ticari işlemlerde kullanılan diğer sözleşmelerde son zamanlarda yapılan güncellemelerde yer alan hükümleri yansıtmaktadır. İngiliz mahkemeleri yakın zamanda İran bağlamında yaptırım riskini ve deniz sigortasını ele alan davaları karara bağlamıştır (emsal, Arash Shipping v. Groupama [2011] EWCA). Bu davalarda gündeme gelen konular arasında, bir sigortacının sigorta yasağı ilan edildikten sonra bir sigorta poliçesini poliçe süresi boyunca hukuka aykırılık gerekçesiyle feshetme hakkına sahip olup olmadığı yer almaktadır (örneğin, Islamic Republic of Iran Shipping Lines v. Steamship Mutual Underwriting Association (Bermuda) Ltd. [2010] EWHC).

Bir yaptırım aracı olarak deniz sigortasına odaklanma da devam etmiştir. BM Uzmanlar Paneli Raporu'nun tavsiyelerine uygun olarak, ABD OFAC'ın son kılavuzu P&I Kulüplerini “risk altındaki” gemiler için sigorta paketlerinde “AIS kapatma klozları” kullanarak yaptırımları yanlışlıkla ihlal etmekten sakınmaya çağırmaktadır. Bu klozlar, bir gemi operatörünün açık denizlerde gemiden gemiye transferler yoluyla yaptırımlardan kaçınmak amacıyla AIS izleme sistemini devre dışı bırakması halinde- “aldatıcı bir denizcilik uygulaması” olarak tanımlanan bir teknik - sigortacıya poliçeyi iptal etme gerekçesi vermek üzere tasarlanmıştır. Bununla birlikte, üst düzey diplomatik temaslar devam ettikçe, Kuzey Kore nükleer silah programından vazgeçmek için doğrulanabilir adımlar attıkça yaptırımlar kademeli olarak azaltılabilir. Bu süreç devam ederken, diğer denizcilik işletmeleriyle birlikte sigortacılar da Kuzey Kore pazarını değerlendirmeye hazır olacaklardır. Yakın zamandaki İran deneyiminden ders almış olan bu şirketler, yaptırımların geri tepmesi riskine karşı kesinlikle dikkatli olacaklardır.

Savaş riski sigortası prim oranları, jeopolitik olaylara bağlı olarak hızla değişebilir. Örneğin, stratejik bir deniz ticaret yolu olan Hürmüz Boğazı'nda bir çatışma çıkması halinde, sigorta şirketleri bu bölgedeki gemiler için primleri artırabilir.

Yakın zamanda hem İran hem de Birleşik Krallık'ın dahil olduğu gemilere el koyma olayı meseleleri daha da karmaşık hale getirdi. 4 Temmuz 2019'da Birleşik Krallık, BM yaptırımlarını ihlal ederek Suriye'ye petrol taşıdığı istihbaratına dayanarak Grace I adlı tankere Cebelitarık açıklarında el koydu. Kısa bir süre sonra İran, misilleme olarak Hürmüz Boğazı'nda Birleşik Krallık bandıralı Stena Impero adlı gemiye el koydu. Son zamanlarda İran kıyılarında yabancı bandıralı gemilere yapılan saldırılar ve Batı'nın bölgedeki tankerlere donanma refakati sağlanması yönündeki önerileri ile birlikte, JCPOA'nın uygulanabilirliğine yönelik yeni zorluklar ortaya çıkmıştır.

Sonuç olarak, savaş koşulları, denizcilik sigortası sektöründe çeşitli ve derinlemesine etkiler yaratmaktadır. Deniz sigortası, ekonomik yapıların karmaşık ağında risk azaltma ve finansal koruma sorumluluğunu taşıyan hayati bir sütundur. Ancak, savaşın çıkardığı çalkantılar bu sektörü derin operasyonel ve stratejik dalgalarla sarsmaktadır. Deniz yolculuklarıyla ilişkili riskler, mayınlardan bombardımanlara, korsanlıktan gemilere el konulmasına kadar artmakta ve sigortacıları poliçelerini yeniden düşünmeye zorlamaktadır. Bu belirsiz ortamda, Savaş Riski Sigortası tehlikeleri kapsam altına alan bir can simidi olarak ortaya çıkmakta, ancak maliyeti yüksektir ve primler artan risk olasılıklarıyla paralel olarak yükselmektedir.