Deniz kargolarını dünya okyanuslarında taşımak zorluklarla doludur. Pek çok tehlikeden birisi savaş bölgesine veya okyanusun bir kısmına, bir gemi oradan geçerken düşmanlıkların patlak verdiği bir yere yelken açmaktır. Neyse ki, bugün çatışmalar genellikle sınırlı niteliktedir ve henüz bir Dünya Savaşı ölçeğinde değildir. Ancak korsanlık ve terörizm artmakta ve günümüzde savaş riskinin sigorta sınıfı bunları da kapsıyor. Bugün yüksek riskli bölgeler arasında Ukrayna başta olmak üzere Malacca Boğazı, Batı Afrika kıyıları ve Afrika Boynuzu kıyıları bulunmaktadır.

1906 Deniz Sigorta Kanunu 3. maddesinde "Deniz tehlikeleri" kapsamında, denizin seyrinden kaynaklanan veya tesadüfi tehlikeler, yani deniz tehlikeleri, yangın, savaş tehlikeleri, korsanlar, deniz haydutları, hırsızlar, zorla ele geçirmeler, el koymalar, kısıtlamalar, prens ve halkların alıkonulması, savaş, baratarya ve benzeri türden veya poliçe tarafından belirlenebilecek diğer tehlikeler anlamına gelir.

Düşmanlıklar sırasında gemi kayıpları veya hasarları:

• 1980'den bu yana, dünya çapında 100 grostonun üzerindeki 269 gemi saldırılara karıştı.
• Bunların sadece yedisi toplam kayıplardı (onarılamaz hasarlar).
• Büyük çoğunluğu (201) 1980'lerdeydi ve bunların 184'ü İran-Irak savaşı (1980-1988) sırasında meydana geldi.
• Son yıllarda, bu tür vakalar büyük ölçüde azaldı, tipik olarak yılda bir veya iki gemi etkilenmektedir. 2013-2018 arasındaki yıllarda, başta Akdeniz'in (Libya açıklarında) ve Kızıldeniz'de (Yemen açıklarında) olmak üzere   11 geminin bu tür saldırılara karıştığı bildirildi.
• Etkilenen en büyük gemi, aynı zamanda battığı sırada yapılmış en büyük gemi olan (458 metre uzunluğunda- Front Altair'in yaklaşık iki katı uzunluğunda) olan süper tanker Seawise Giant (diğer adıyla Mont) oldu. 1988'de İran-Irak savaşı sırasında İran kıyılarındaki Larak Adası açıklarında bombalandı ve battı, ancak daha sonra kurtarıldı ve onarıldı.

Müşterek Savaş Komitesi (“JWC”) Listelenen Alanlardaki bazı yerler veya limanlar sıfır ek prime tabidir; daha tehlikeli veya riskli sayılan bazı yerler çok büyük ek primlere tabidir.

Londra'nın deniz sigortası piyasası, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali yoğunlaştıkça ve ticari gemiciliğin büyümesini tehdit ederken, Karadeniz ve Azak Denizi çevresindeki suların yüksek riskli olduğunu düşündüğü alanı genişletti.

26 Nisan, 29 Nisan 2021' ve 15 Şubat 2022’de Müşterek Savaş Komitesi (“JWC”), deniz savaşı riskleri sigorta poliçelerinde ticari istisnalar için temel olarak kullanılan, algılanan gelişmiş risk alanlarında değişiklikler uyguladı. Ukrayna (Müşterek Savaş Komitesi (Joint War Committee/JWC), 15 Şubat 2022 tarihinde yayınladığı JWLA-028 numaralı Müşterek Komite Sirküler’de JWC Tekne Savaş, Korsanlık, Terörizm ve İlgili Tehlikeler Listelenen Alanlar içerisinde Karadeniz ve Azak Denizi'ndeki Ukrayna ve Rus sularını listelemiştir.)

Deniz Sigortaları

Deniz sigortası, bir tazminat sözleşmesini ifade eder. Menşe ülkesinden varış ülkesine gönderilen malların sigortalı olduğunun teminatıdır. Deniz sigortası, gemilerin, kargoların, terminallerin kayıp/hasarını kapsar ve malların çıkış noktaları ile nihai varış noktaları arasında transfer edildiği, satın alındığı veya tutulduğu diğer her türlü taşıma araçlarını içerir. Terim, tarafların deniz yoluyla mal göndermeye başlamasıyla ortaya çıktı. Adından da anlaşılacağı gibi, deniz sigortası, tüm mal taşıma modları için geçerlidir. 

Deniz sigortası her zaman deniz hukukunun en önemli kurumlarından biri olmuştur. Günümüzün tüm teknolojik gelişmelerine rağmen denizde seferin riskleri hala var ve bu risklere maruz kalan değerler artıyor. Deniz seyrüseferi sırasında kişinin kendi çıkarlarını zararlı olaylardan koruması, seyrüsefer girişimine katılan her katılımcının birincil amacıdır. Bu nedenle, modern koşullarda bile, deniz sigortası ekonomik önemini kaybetmemiş, onu hala alakalı ve ilginç, ancak aynı zamanda son derece karmaşık yasal bir konu bırakmıştır.

Açık Deniz Sigortaları (Ocean Marine Insurance), dünyayı dolaşırken gemiyi, kargoyu, yolcuları ve mürettebatı korumak için tasarlanmış çeşitli teminatlardır. Deniz sigortası, gemilerin, okyanus kargolarının, terminallerin ve malların transfer edildiği veya çıkış noktaları ile nihai varış noktaları arasında herhangi bir yükün kaybolması veya hasar görmesi için teminat sağlar. Çoğu açık deniz sigortası poliçesi genellikle tekne sigortası, kargo kapsamı, navlun kapsamı ve yasal sorumluluk sigortasını içerir. Her biri işletmeyi farklı risklerden korur. Deniz kargo sigortası -veya açık kargo sigortası- hem yabancı hem de yerel sularda gemide yasal olarak taşınan mallar için teminat sağlar. Kapsam, malların gemiye yüklendiği andan itibaren nihai varış yerlerine teslim edildiği ana kadar devam eder. Tüm sigorta şirketleri, savaş, grev, isyan ve halk ayaklanması gibi öngörülemeyen durumları kapsamaz (Kural 30.4.1). Savaş riskleri sigortası, üçüncü şahısların bir gemiye karşı kasıtlı eylemlerinin neden olduğu hasar ve kayıpları teminat altına alır. Gövde ve P&I teminatları genellikle savaş risklerini hariç tutar, bu nedenle savaş teminatı bu istisnaların yarattığı boşlukları doldurur.

“Savaş riskleri” tanımı, sadece savaşlardan ve iç savaşlardan, devrimlerden ve isyanlardan daha geniştir. Ayrıca diğer riskleri de içerir: yakalama ve el koyma, tutuklama ve alıkoyma, emek rahatsızlıkları ve isyanlar, ayrıca geminin dışından insanlar tarafından terörizm, korsanlık ve şiddetli hırsızlık eylemleri. Bir geminin savaş riskine maruz kalması için savaş bölgesinde olması şart değildir. Hepimiz çok iyi biliyoruz ki, örneğin terörizm dünya çapında bir risktir.

Savaş riskleri iddiaları değişiklik gösterir. Bazıları gemiye küçük miktarlarda hasar verir ve ele alınması nispeten kolaydır. Diğerleri çok daha karmaşık: Son birkaç yılda, kaçak yolcuların ABD'ye yasadışı giriş yapmaya kalkışmasından, gemilerin siyasi nedenlerle alıkonulmasından ve gemilerin silahlı adamlar tarafından ele geçirilmesinden kaynaklanan tazminatlar ödendi. Deneyimler bize gelecekte başka, çeşitli iddiaların olacağını söylüyor.

Savaş riskleri koşulları, standart P&I kapsamından farklıdır.  Riskin özel doğası nedeniyle, savaş riskleri teminatı yedi gün önceden bildirimde bulunularak iptale tabidir. Ayrıca, büyük güçler arasında bir savaş olması durumunda korumanın otomatik olarak iptal edilmesi de söz konusudur.

Diğer sigorta branşlarında olduğu gibi savaş ve benzeri durumlar, tekne sigortalarında da teminat dışında bırakılmıştır. Ancak riskli bölgelere sefer yapacak gemilere savaş primi karşılığında savaş ve benzeri rizikolar teminat altına alınırlar. Ek Savaş Riski primleri bölgeye göre büyük ölçüde değişir. Müşterek Savaş Komitesi (Joint War Committee/JWC), 15 Şubat 2022 tarihinde yayınladığı JWLA-028 numaralı Müşterek Komite Sirküler’de JWC Tekne Savaş, Korsanlık, Terörizm ve İlgili Tehlikeler Listelenen Alanlar içerisinde Karadeniz ve Azak Denizi'ndeki Ukrayna ve Rus sularını listelemiştir.

Otomatik Fesih (Five Powers War): Aşağıdakilerden kaynaklanan veya bunlarla bağlantılı olarak ortaya çıkan herhangi bir kayıp, hasar, sorumluluk veya masraf için bu Poliçe kapsamında hiçbir teminat yoktur. Bu Madde kapsamındaki teminat, aşağıdakilerden herhangi biri arasında, ilan edilmiş olsun veya olmasın, savaşın patlak vermesi durumunda bildirimde bulunmaksızın otomatik olarak sona erecektir: Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa veya Rusya Federasyonu .

Sigorta Poliçelerinde Rusya Sanction Klozu Kapsamına Alınması halinde

Sanction Clause (Yaptırım Klozu) gereği sigortacının sağladığı teminatın, ödemekle yükümlü olduğu hasarın veya sigortalıya sağladığı sigorta menfaati şartlarının Birleşmiş Milletler tarafından alınan yaptırım, yasaklama, kısıtlama, sınırlama kararlan veya Avrupa Birliği, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ticari veya ekonomik yaptırımları, kanunları, yönetmelikleri kapsamında yasaklanan bir fiile sigortacıyı maruz bırakması halinde, sigortacının ilgili teminatı sağlayamayacağı, herhangi bir hasar ödemekle yükümlü olmayacağı veya sigortalıya sigorta menfaati sağlamayacağı not edilmiştir. 

Sanction Kloz uygulamaları kararı gereği ticari ve ekonomik ambargo uygulamalarının geçerli olduğu Belarus, Burma, Küba, İran, Irak, Sudan, Suriye, Kongo, Kuzey Kore, Somali, Kırım, Zimbabwe ve Libya’da oluşabilecek her türlü tazminat talebi teminat haricidir. Son gelişmeler akabinde Rusya’nın Sanction Klozu ülkelerine dahil edilmesi durumunda, Türkiye ile Rusya arasında 4 aylık dönemde yaklaşık 10 milyar USD hacime sahip ticaretinin zarara uğraması demektir. Bu halde ülkemizde en çok etkilenecek olanlar mineral yağlar/yakıtlar, demir cevheri, hububat, alüminyum, bitkisel ve hayvansal yağlar, yaş meyve, tekstil gibi ticaretimizin en yoğun oldugu sektörler olacaktır.

Savaş Halinde Yüke Gelen Zararların Sigorta Boyutu

Deniz ticaret hukukunda, tekne ve taşıma sigortalarının teminat kapsamı dışında kalan, üçüncü kişilere verilen zararlardan doğan sorumluluklar, koruma ve tazmin klası altında faaliyet gösteren P&I kulüpleri tarafından teminat altına alınır. Kulüp sigortasının teminat kapsamı geniştir. Klasik nakliyat sigorta poliçeleri donatanı ve diğer ilgili kişileri tam anlamıyla koruma altına alamadığından, P&I Kulüp Sigortaları bu açıkları gidermektedir. İçerik olarak kişilere, mülke, taşınan yüke ve diğer muhtelif giderlere ilişkin düzenlenen P&I Kulüp Sigortaları gerek mevzuatımızda gerek taraf olduğumuz uluslararası anlaşmalar çerçevesinde belli tonilatoda ve belli yükler taşıyan gemiler için zorunlu hale getirilmiştir.

Kulüp sigortası, esas itibarıyla gemi sahiplerinin sorumlulukları için güvence verirler. Güvenceler, geminin kendisini kapsamaz. Kulüplerin sağladığı teminatlar koruma (protection), tazmin (indemnity), grev (strike), savaş (war), navlun, demuraj, savunma (freight, demurage, defence) teminatları olarak sayılabilir. Özel kulüpler, savunma kulübü (defence club), savaş kulübü (war club), çarterer kulübü (charterer’s club) olarak sadece savunma, savaş ve çarterer sorumluluklarını teminat altına alırlar.

P&I Savaş Riskleri teminatı genellikle gemi sahibi tarafından Tekne-Savaş Risk sigortasının bir parçası olarak alınır. Bu teminat, uzman savaş riskleri sigortacıları tarafından sağlanır ve geminin sigortalı değeri ile sınırlıdır. Alternatif olarak, bazı armatörler, bir Savaş Riskleri Kulübü aracılığıyla teminat alabilirler.

Üyeler isterlerse bu sınıfların tümünü sigorta kapsamına alabilir, dilerse istediği klası teminat dışında bırakabilir. Grev, navlun, demuraj, savaş rizikoları ayrı teminat altında, ek primler ödenerek veya sadece bu rizikolara karşı teminat veren kulüplerce teminat altına alınır. Bu durumda savaş esnasında yüke bir zarar gelmesi halinde donatanın sorumluluğu olmayacaktır fakat yük sigortacısının savaş risk klozu kapsamında tazminat ödemesi yapılacaktır. Gemiadamlarının savaş nedeniyle ölüm veya yaralanması halinde P&I Kulüp Sigortası bulunan Savaş klozundan ödemeler yapılacaktır.

Savaş Halinde Gemiye Gelen Zararların Sigorta Boyutu

Bir gemi sahibi/donatanın temel sigorta ihtiyaçları normalde üç farklı sigorta türü tarafından karşılanacaktır: Tekne ve Makine (H&M), Kiralama Kaybı ve P&I Sigortası. Ancak, savaş tehlikelerine (savaş risklerine) karşı sigorta oldukça farklıdır. Örneğin, Norveç Deniz Sigortası Usulü’nde (the Norwegian Marine Insurance Plan) belirtildiği gibi, savaş riskleri sigortası, tekne ve makineleri, kiralama kaybını, P&I ve mesleki yaralanmaları kapsar. Oranlar yıllıktır ve sınır tekne değeridir. P&I savaş riskleri teminatı, tekne değerinden bağımsız olarak, savaştan kaynaklanan 500 milyon dolara kadar olan yükümlülükler için birincil P&I sigortası sağlar.

Gemi, savaş alana girdiğinde, savaş riski sigortası standart deniz sigortasının yerini alır. Savaş riski teminatı, gemi savaş riski alanının dışına çıktığında sona erer, dolayısıyla bir geminin sadece nispeten kısa bir süre için savaş sigortasına ihtiyacı olabilir. Gemi sahipleri, savaş riski teminatını oldukça hızlı bir şekilde ve genellikle 48 saat içinde iptal edebilirler.

Kulüp ayrıca, ana P&I kapsamında hariç tutulacak bir savaş riskinden kaynaklanan veya bunun sonucunda ortaya çıkan P&I talepleri için Üyelere aşağıdaki teminatları sunar:

• Can kaybı
• Kişisel yaralanma
• Yakalanan veya alıkonulan mürettebata ilişkin hastalık, masraflar
• Çarpışma, sabit ve yüzen nesnelerde hasar
• Enkaz kaldırma ve kargo talepleri.

Standart tekne ve makine tipi kayıplara ek olarak, savaş riskleri sigortası, gemi sahibine yabancı bir devlet gücünün müdahalesi ile gemiden mahrum bırakılması durumunda geminin toplam kaybını da tazmin edecektir. Ayrıca, gemide fiziksel hasar olup olmadığına bakılmaksızın, geminin yabancı bir devlet gücü tarafından zapt veya geçici alıkoyma amacıyla bir limana zorlanması durumunda, kiralama unsurunun kaybı zaman kaybını da içerecektir. Örneğin, bir gemi sahibi, eski bir II. Dünya Savaşı mayını gibi bir savaş tehlikesinin neden olduğu petrol kirliliği hasarından sorumlu tutulmuşsa, bu durum savaş riski sigortacısı tarafından Norveç Deniz Sigortası Planı kapsamında karşılanacaktır.

"Savaş riski" veya "savaş tehlikeleri" terimleri, Norveç ve İngiliz hukuk ve uygulamalarında aynı geniş anlama sahip görünmektedir. Bununla birlikte, dikkat edilmesi gereken bazı farklılıklar vardır. Örneğin, Norveç pazarının aksine, Londra pazarı geminin yabancı bir devlet gücü tarafından haczedilmesini kapsamamaktadır. Teminat kapsamına giren yükümlülük ve zarar türlerinde de bazı farklılıklar bulunmaktadır. En önemli fark, standart Londra şartlarının P&I yükümlülüklerini içermemesidir. Bu, ayrı savaş riski P&I sigortasının alınması gerektiği anlamına gelir. Bunun anlamı, ayrı savaş riski P&I sigortasının alınması gerektiğidir. Bu, normalde gemi sahiplerinin P&I Kulübü aracılığıyla düzenlenebilir.