Küresel Ekonomik Dönüşüm ve Konteyner Taşımacılığı Sektörü:2023 Değerlendirmesi ve 2024 Beklentileri

Küresel ticaretin önemli bir bileşeni olan konteyner taşımacılığı sektörü, son yıllarda çeşitli değişkenlerle karşı karşıya kaldı. 2020'de başlayan Covid-19 pandemisi, sektördeki dinamikleri değiştirdi. Tedarik zincirlerindeki aksamalar, navlun fiyatlarının rekor seviyelere yükselmesine neden oldu. Pandeminin etkilerinin azalmasıyla umutlar, 2022'de dünya ekonomisinin toparlanacağı yönündeydi. Ancak, Rusya-Ukrayna savaşı gibi jeopolitik gerginliklere Kızıldeniz krizi de dâhil olunca, sektörü daha da zor bir hale getirdi. Bu yazıda, 2023 yılının konteyner taşımacılığı sektörü için yaşanan zorluklar, şirket performansları ve 2024'e ilişkin beklentiler incelenecektir.

Küresel Ekonomik Dönüşüm
2020 yılında küresel ölçekte ortaya çıkan Covid-19 pandemisi, sadece sosyal yaşantımızı derinden etkilemekle kalmadı, aynı zamanda ticaret alanında da büyük kapanmalara sebebiyet verdi. Evde daha fazla zaman geçirme ve seyahat kısıtlamaları, tüketim mallarına olan talepte ciddi bir artışa neden olurken, küresel tedarik zincirlerini zorlu bir sınavdan geçirdi. Bu talep artışına rağmen, pandemi kısıtlamaları denizyolu taşımacılığı pazarında belirgin bir durgunluk yaratırken, birçok sektörün tedarik zincirlerinde aksamalara yol açtı. Teslimat sürelerindeki belirsizlikler ve oluşan kaos ortamı, ithalatçı firmaları stok yapmaya yönlendirdi. Bu durum, talebin karşılanamamasına yol açtı. Özellikle konteyner piyasasında navlun fiyatlarının rekor seviyelere yükselmesine neden oldu.

Alınan tedbirler ve sağlık sektöründeki gelişmelerle, pandeminin kontrol altına alınmasının ardından 2022 dünya ekonomisi için toparlanma yılı olarak öngörülüyordu. Ancak, Rusya ile Ukrayna arasında çıkan savaş, küresel ekonomiyi daha da olumsuz etkiledi. Rusya ile Batı ülkeleri arasındaki ilişkilerin gerilmesi, zaten savaşın öncesinde de mevcut olan enerji krizinin etikilerini şiddetlendirdi. Rusya'ya karşı çeşitli yaptırımlar uygulayan Avrupa ülkelerine, Rusya ise doğal gaz akışını önemli miktarda azaltarak cevap verdi. Enerji tedarik hacminin daralmasıyla Avrupa ülkelerinin enerji maliyetlerinde büyük bir artış yaşandı. Rusya-Ukrayna savaşının başlamasının ardından, özellikle gıda endüstrisi başta olmak üzere birçok sektör etkilenirken, lojistik sektörü dolayısıyla denizyolu taşımacılığı da nasibini aldı. Küresel ekonomi adına özellikle pandemi döneminin etkisi ve Rusya-Ukrayna savaşının katkısıyla, 2023’e sarkması beklenen olumsuzluklar birikmişti.

Sert ve uzun sürecek bir resesyonun beklenmesi ve olası bir finansal krizin ortaya çıkmasıyla, konteyner taşımacılığı şirketleri için pandeminin getirdiği fırsatlar sona ermişti. 2022'nin son çeyreğinde başlayan gerileme trendi, 2023'ün ilk çeyreğinde beklenildiği gibi bir düşüşle devam etti. Bu durumun temel nedenleri arasında tedarik zincirindeki darboğazların azalması, liman sıkışıklıklarının hafiflemesi, tüketici talebinin düşmesi ve piyasanın normale dönmesi gibi faktörler yer almaktadır. Stokların işlenmesiyle birlikte yeni talebin azalması, artan gemi siparişleriyle negatif korelasyon göstererek navlun fiyatlarındaki düşüşü tetiklemiştir. Büyük oyuncular sefer iptalleri ve maliyet azaltma yöntemleri ile piyasada oluşan dengesizliğe adapte olmaya çalışmıştır.

Tüm bu yaşananlara 2023’ün son çeyreğinde Kızıldeniz krizi de eklenince işleri içinden çıkılmaz bir noktaya getirmiştir. Kızıldeniz krizini ve konteyner ticaretine yansımalarını Deniz Endüstri Dergisi’nin 94. sayısında ele aldığım yazımda konuya detaylı bir şekilde değinmiştim. Dolayısıyla burada kısa bir şekilde bahsetmek gerekirse; Yemenli Husi güçlerinin Filistine destek amaçlı bölgedeki İsrail, ABD ve İngiltereli şirketlere ait gemilere saldırılar düzenlemesi sonucunda şirketler önce bölgeye olan seferleri askıya almış daha sonra rotalarını uzun ama güvenli olan Ümit Burnu’na çevirmişti. Krize verdikleri bu tepki maliyetlerde ciddi bir artışa ve teslimat sürelerinin uzamasına sebep olmuştu. 

2023 Değerlendirmesi ve Şirket Performansları

Şekil-1'de 2020-2023 yılları arasında 4. çeyrekte TEU başına düşen karlılık değerleri gösterilmektedir.

Kızıldeniz'deki saldırılara maruz kalan özellikle Maersk gibi büyük oyuncular, krize tepki olarak stratejik çözüm arayışına girdiler ve bu süre zarfında seferleri iptal ettiler. Sabit maliyetlerin etkisiyle, servislerin pasif olduğu bu dönemde filo kapasitesiyle ilişkili olarak şirketlerin 4. çeyrekteki zararlarında belirgin bir artış gözlemlenmektedir. Ayrıca, 2023 yılı 4. çeyreğinde; TEU başına, Maersk 148 dolar, Hapag-Lloyd 84 dolar, ONE 80 dolar ve ZIM 69 dolar zararla öne çıkmaktadır. HMM ise TEU başına 34 dolarlık bir kar elde ederek, belirsizlik döneminde karlılık sağlayan nadir şirketlerden biridir.

Diğer yandan, 2023’ün genelinde jeopolitik faktörlerin etkisi Kızıldeniz krizi ile kısıtlı kalmadı. Avrupa ve ABD'nin, Çin'e olan ithalat bağımlılığını azaltma çabaları, ticaret akışlarının yeniden düzenlenmesiyle konteyner piyasası dinamiklerini de değiştiriyor. Kuzey Amerika, tarih boyunca toplam konteyner ithalatının yaklaşık yarısını Çin'den sağlamıştı, ancak 2023 itibariyle bu oran %42'ye düşmüştür. Bu değişimle birlikte, Güneydoğu Asya'dan yapılan ithalatlarda önemli bir artış yaşanmış, Kuzey Amerika'daki ithalatların bir kısmı Hindistan alt kıtasından gelmesi de dikkate değer bir trend haline gelmiştir.

Genel olarak değerlendirildiğinde, 2023 yılı beklenenin aksine küresel ekonominin direncini ortaya koydu. Faizlerdeki hızlı artışlara rağmen, büyüme oranı %2.7 olurken, Türkiye pandemi döneminde olduğu gibi bu yıl da fırsatları iyi değerlendirerek %4.5 büyüme kaydetti. Küresel hizmet sektöründe belirgin bir toparlanma yaşanırken, imalat sektörü daralmaya devam etti. ABD'deki tüketiciler, birikmiş tasarruflar ve sağlam iş piyasasıyla desteklendi. Bu durum, tüketici harcamalarında artışa ve enflasyonun düşmesine neden oldu. Öte yandan, Avrupa ekonomisi faiz artışlarının etkisiyle yavaşladı ve genel ekonomik faaliyetlerde durgunluk yaşandı.

Şekil-2’de 2010-2023 yılları arasındaki TEU başına düşen karlılık değerleri göstermektedir.

Şekil-3'te ise 2023 yılının detaylarını daha iyi gözlemlenebilir olması için TEU başına düşen karlılık değerleri -/+300 USD/TEU aralığında gösterilmiştir.

MAERSK: 2023 yılında Maersk, değişen piyasa koşullarına hızlı ve stratejik yanıtlar vererek öne çıktı. Özellikle, kapasite azaltma kararı ile denizcilik ve lojistik hizmetler alanındaki maliyetleri düşürmesiyle finansal performansını korumaya odaklandığı gözlemlendi.

Maersk'in 2023 yıl sonu raporuna göre, ilk yarıda küresel konteyner ticaretinde %6.4'lük bir düşüş yaşanmasına rağmen, kontrat lojistik segmenti %3'lük bir büyüme kaydetti. Özellikle perakendecilerin stokları tüketme eğilimi, depolama ve işleme ihtiyacını artırdı, bu da sektörde dengeleyici bir etki yarattı. Tedarik zincirindeki bu denge, lojistik endüstrisinde farklı segmentlerde çeşitli dinamiklerin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu süreçte, denizyolu talebindeki azalışa rağmen, kontrat lojistiği büyüme trendini sürdürdü.

Zaman ilerledikçe, konteyner taşımacılığı talebinde belirgin bir artış gözlendi. Özellikle 3. çeyrekte %2'lik bir artış yaşanırken, 4. çeyrekte bu artış %6 ila %8 arasında gerçekleşti. Bu büyümeye teknoloji ve otomotiv sektörlerinden gelen talepler önemli katkı sağladı. Ancak, mevcut stokların tükenmesiyle birlikte, 3. çeyrekte kontrat lojistiğe olan talep de azalmaya başladı.

2023 yılında, bölgelere göre konteyner ticareti, Kuzey Amerika ve Okyanusya'da %10 ve %5 seviyelerinde negatif yönde geriledi. Ancak, Afrika'da %12, Batı Orta Asya'da ise %7 artış yaşandı. Avrupa ve Latin Amerika'ya yapılan ithalatlar ise her biri %5 oranında yıllık büyüme göstererek güçlü bir performans sergiledi.

2023 yılı sonunda Maersk, TEU başına 94 ABD doları kar sağladı. 2022'de TEU başına 1222 dolar olan kar, önemli bir düşüş yaşadı. Ancak, şirket 2023'ü bir geçiş yılı olarak görüyor ve bekledikleri mali sonuca ulaştılar.

2024'e ilişkin öngörüler raporda, küresel konteyner hacminin %2,5 ile %4,5 aralığında bir artış yaşayacağını belirtmektedir. A.P. Moller - Maersk'in büyümesi de bu artışla paralel olacağı ancak, konteyner piyasasında yaşanan aşırı kapasite sorununun devam etmesi bekleniyor. Kızıldeniz'deki jeopolitik sorunların ne kadar süreceği ve etkilerinin boyutu konusunda belirsizlikler bulunuyor. Bu nedenle, bu kesintinin en az üç ay ile bir yıl arasında olabileceği göz önünde bulunduruluyor. Tüm bu faktörlerin etkisiyle 2024 yılsonunda beklenen karın 1,0 milyar ile 6,0 milyar ABD doları arasında olacağı öngörülüyor.

HAPAG-LLOYD: 2023 yılı genelinde müşteri odaklı stratejilerini önemli ölçüde geliştiren Hapag-Lloyd, konteyner filosundaki dijitalleşmeyi arttırdı. Terminal ve altyapı segmentindeki genişleme şirketin gelecek hedefleri doğrultusunda önemli yatırımlar olarak göze çarptı. Ayrıca, gelişen ticaret merkezleri olarak görülen Hindistan ve Afrika gibi hatlarda taşımacılık faaliyetlerini arttırdı.

Liner taşımacılık segmentindeki hacimlerin geçen yıla kıyasla %0,5 artış göstermesi, maliyetlerdeki düşüş ile birlikte karlılığı olumlu yönde etkiledi. Konteynerler için uygulanan düşük demuraj ve depolama ücretleri ile yakıt tüketimindeki azalma, taşıma giderlerini %11 oranında düşürdü. Sonuç olarak, şirket 2023 yılında TEU başına 235 dolarlık bir kar sağladı. Zorlu geçen 2023’e rağmen, şirket tarihindeki en iyi üçüncü grup karı elde edildi. Bu başarı, Hapag-Lloyd’un sağlam bir iş modeline ve etkili bir yönetim stratejisine sahip olduğunu yansıtmaktadır.

Gelecek için ise şirket, Maerks ile kurdukları stratejik ortaklıkla sağladıkları gelişimi sürdürmeyi planlıyor. Son zamanlarda istikrarlı bir büyüme trendi gösteren Hapag-Lloyd, 2025 yılında başlayacak bu ortaklıkla birlikte rekabet gücünü arttıracağını ve şirketin uzun vadede karlılığını destekleyeceği düşünülüyor.

Ancak, önümüzdeki dönem için beklentiler karışık. Şirket, 2024 yılsonunda 1,1 milyar ile 3,3 milyar dolar arasında bir kar öngörüyor. Bu belirsizlik, sektördeki değişken koşullar ve küresel ekonomik faktörlere dayanmaktadır. Ancak, şirketin sağlam temelleri ve stratejik hamleleri, 2024 için güçlü bir dayanak oluşturuyor.

ZIM: 2023, ZIM için tam anlamıyla bir kabus yılıydı. Bu durumun en önemli faktörü ise yüksek kiralama maliyetleriydi. ZIM’in filosunun neredeyse tamamı kiralık gemilerden oluşmaktadır. Pandemi döneminde yaşanan tarihi karlılıktan faydalanmak isteyen ZIM, yüksek navlun fiyatlarının hâkim olduğu piyasa koşullarında yüksek maliyetli kiralama anlaşmaları yapmıştı. Ancak, tedarik zincirindeki aksamaların normalleşmesiyle birlikte taleplerle paralel olarak navlun fiyatlarında bir düşüş trendi başladı. Bu durum, ZIM’i yüksek maliyetlerle başa çıkmak zorunda bıraktı. Gelirlerin azaldığı ancak maliyetlerin hala yüksek kaldığı 2023 yılında, son çeyrekte ortaya çıkan Kızıldeniz kriziyle birlikte işler iyice içinden çıkılmaz bir hal aldı. Rekabet ortamındaki dezavantajlar, şirketin son yıllardaki en zorlu dönemlerden birini geçirmesine neden oldu.

ZIM’in, bu zorlu süreçte taşıdığı TEU miktarı azalırken, aynı zamanda TEU başına ortalama navlun oranında da belirgin bir düşüş yaşandı. 2022'de TEU başına ortalama navlun 3240 dolar iken, 2023’de bu rakam 1203 dolara kadar geriledi. 2023 yılı boyunca gelirler, %59'luk bir azalışla 5,2 milyar dolara gerilerken, TEU başına ortalama navlun da %63'lük bir düşüş yaşadı. 2023 yılı için ZIM TEU başına 765 dolarlık bir zarara uğradı. Bu durum, şirketin operasyonel açıdan ciddi zorluklarla karşı karşıya kaldığını açıkça göstermektedir.

ZIM, nakit korumasını öncelikli olarak hedeflemekle beraber, 2024 yılında çok sayıda gemiyi geri vererek, yüksek maliyetli kiralık tonajlardan kurtulmaya odaklanmıştır. Aynı zamanda filosunu LNG yakıtlı modern gemilerden oluşturmayı hedeflemektedir. Dolayısıyla, yakıt tasarrufu ile maliyetleri azaltarak 2024 yılı için daha iyi bir sonuç bekleniyor. Spot kurlardaki iyileşme ile karın 850 milyon ile 1,45 milyar dolar arasında olması bekleniyor. Bu da, TEU başına -/+ 300 dolar arasında bir tutara karşılık geliyor. Ayrıca, şirketin planları arasında 2025 yılında 37 geminin yeniden kiralanması gündemde. Tüm bu olumsuzluklara rağmen ZIM, 2025 yılından itibaren tekrar karlı olmayı umut ediyor.

2024’te Çevresel Dönüşüm ve Jeopolitik Belirsizliklerin Rolü Büyük Olacak
Zaten mevcut olan IMO'nun 2050 hedefine ulaşma çalışmalarına, denizyolu taşımacılığının AB ETS’ye dâhil edilmesiyle birlikte, 2024 yılının çevresel düzenlemelerin yön vereceği bir dönem olacağı kuvvetle muhtemel. Bu kapsamda, özellikle ana güzergâhı Avrupa olan piyasa oyuncularının çevresel uyum sağlama ve maliyetleri düşürme hedefleri doğrultusunda filolarını yenileme stratejilerini hızlandıracağını öngörüyorum.

Ayrıca, geçmiş dönemlerde sipariş edilen birçok geminin bu yıl teslim edilmesinin, piyasadaki gemi tonajının artmasına ve Kızıldeniz kriziyle biraz olsa da toparlanan arz-talep dengesinin yeniden şekillenmesine neden olabilir. Bu durumun, sektörde aşırı kapasite sorunlarının derinleşmesine ve taşıyıcıların navlun fiyatlarını dengede tutma konusunda zorlanmasına yol açabileceğini göz önünde bulundurmak önemlidir.

Özellikle, jeopolitik krizlerin devam etmesi, örneğin Kızıldeniz'deki süregelen belirsizliğin, taşımacılık endüstrisi ve küresel ekonominin gelişimi açısından büyük önem taşıdığını vurgulamak gerekmektedir. Husi liderinin saldırılarını genişletme yönündeki yeni açıklamaları, bölgedeki gerilimin yıl sonuna kadar devam edeceği yönündeki endişeleri artırıyor.

Özetlemek gerekirse, 2024 yılı denizyolu taşımacılığı endüstrisi için önemli bir dönem olacak gibi görünüyor. Çevresel düzenlemelerin artması, piyasadaki gemi tonajının artması ve jeopolitik krizlerin devam etmesi gibi faktörler, sektör oyuncularının karar alma süreçlerini etkileyecek ve stratejilerini yeniden gözden geçirmelerini gerektirecektir. Bu belirsizliklerle dolu dönemde, endüstrinin başarılı bir şekilde ilerlemesi için esneklik ve dikkatli planlama önemli olacaktır.

Kaynakça
A.P. Moller-Maersk. (2024, Şubat). Annual Report 2023. Elde edilme tarihi: 25 Mart 2024. Erişim adresi: https://investor.maersk.com/news-releases/news-release-details/annual-report-2023.
Hapag-Lloyd. (2024, Mart). Hapag-Lloyd Publishes 2023 Annual Report and Announces Forecast. Elde edilme tarihi: 28 Mart 2024. Erişim adresi: https://www.hapag-lloyd.com/en/company/ir/publications/financial-report.html

Murphy, A. (2024, Mart). USD 1.44bn EBIT Loss So Far in 2023 Q4. Sea-Intelligence. Elde edilme tarihi: 25 Mart 2024. Erişim adresi: https://www.sea-intelligence.com/press-room/257-usd-1-44bn-ebit-loss-so-far-in-2023-q4 

Murphy, A. (2024, Mart). 2023 Profitability Close to Pre-Pandemic Levels. Sea-Intelligence. Elde edilme Tarihi: 25 Mart 2024. Erişim adresi: https://www.sea-intelligence.com/press-room/256-2023-profitability-close-to-pre-pandemic-levels 

ZIM. (2024, Mart). ZIM Reports Financial Results for the Fourth Quarter and the Full Year of 2023. Elde edilme tarihi: 30 Mart 2024. Erişim adresi: https://investors.zim.com/news/news-details/2024/ZIM-Reports-Financial-Results-for-the-Fourth-Quarter-and-the-Full-Year-of-2023/default.aspx#:~:text=Total%20revenues%20were%20%245%2C162%20million,the%20full%20year%20of%202022