İlk olarak 1960’lı yıllarda görülmeye başlayan Korona virüsün, Çin’in Hubei eyaleti Wuhan şehrinde ortaya çıkması sonrası mart ayında küresel bir salgın halini alması ile akciğer hastalı­ğına neden olabilen ve tedavi edilmediğinde ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu gibi hastalıklara yol açan virüs, ticaret ve doğal olarak deniz ticaretini de etkilemektedir.

Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan Çin’de baş gösteren ve onlarca ülkeyi etkisi altında alan salgın ile, küresel ticarete dair endişelerin artmasına neden olmuş; başta ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ol­mak üzere, dünya ticaretine yön veren ülkeler, Çin ile ticareti azaltmıştır. Korona virüsü salgınının dünyayı ilgilendirmeye başladığı zaman olan Çin’de yeni yıl tatili sonucu ülkedeki belirli yerel makamlar tatili 9 Şubat 2020’ye kadar uzatmış ve fabrikalar mart ayı başında kısmen üretime başlamıştır. Tatilin uzatıl­ması iş günü kapsamında değerlendirilmediği için Çin’de sözleşmesi olan tarafların bildirim ve ödeme dönemlerinin etkilenmesi de kaçınılmazdır. Bu noktada Çinli şirketlerin yurt dışındaki alıcılar ile yaptığı sözleşmeler de anlaşmaz­lıklara neden olabilecektir.

Bununla birlikte virüsün dünyaya yayılması ile tüm ülke­lerdeki üretim kesintileri, karantina uygulamaları, ülkesel olağanüstü hal kararları gibi tedbirler sebebiyle iş hayatı­nı çok kısa zaman içerisinde olumsuz olarak etkilemiştir. Küresel bir tehdit noktasına ulaşan salgın, 11 Mart 2020 itibariyle Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “pan­demi” (bölgeler ve gruplar üstü coğrafi salgın) olarak nitelendirildiği duyurulmuştur.

Bunlar gerçekleşirken bir diğer önemli gelişme de Suudi Arabistan ve Rusya ham petrol üretimini kısma konu­sunda anlaşmaya varamamış tam tersi üretim artışı kararı almalarıdır. Bu vesile ile önce ham petrol fiyatları düşmeye başlamıştır; satırların yazıldığı anda da Brent Petrol USD.29 seviyesindedir.1 Takiben tüm borsalarda görülmemiş bir çöküntü yaşanmaya başlamıştır.

Fed Newyork İmalat İndeksi mart ayında 34.4 puan dü­şerek -21.5 düzeyine düşmüştür. (kaynak: Bloomberg)

Tüm bu ekonomik geriye düşüşler ve salgın deniz ta­şımacılığı hizmetinin verilmesini de etkilemektedir. Mart ayı sonu itibariyle çoğu armatör belirsizlik ve geminin beklemesinin muhtemelden fazla olabilirliği nedeniyle Çin limanlarına girmek istememekte, kurvaziyer ge­miler limanlarda sıkı kontrole tabi tutularak gemide virüs tespit edilmiş ise kalkışına müsaade edilmemekte ve yolcular karantinaya tabi tutulmaktadır. Ülkelerin, belirlenmiş ülkelerden getirdiği yükler ve gemi öncelikle karantina önemlerine muhatap olmakta, fümigasyon uygulanmakta, dezenfeksiyona tabi tutulmakta, gemide bu salgından hastalanan personel varsa buna uygun gerekli önlemler alınmaktadır. Bazı ülke limanlarında kendi vatandaşı olan veya yabancı gemi adamlarının sahile çıkmasına müsaade edilmemektedir.

Ülkemizda dahil olmak üzere çoğu ülkelerin liman idareleri daha öncesinde gemiye çıkmadan elektronik ortamda beyana dayalı yapılan işlemleri artık fiziki olarak kontrole tabi tutarak sürdürmektedir. Tüm bu işlemler de gemilerin gecikmesine ve para kaybetmesine neden olmaktadır. Hatta bazen geminin üzerinde anlaşılan şar­tları yerine getirmediği öne sürülerek sözleşmenin yerine getirilmediği öne sürülebilmektedir. Benzeri bir durumda kaybın kimin hesabına olacağı kiracı ve armatör ya da taşıyan arasında ihtilafa yaratması kaçınılmazdır.

Burada makul olabilecek çözümlerden birisini çarter partilere korona virüse karşı bir kloz konulması oluştu­rabilir. Söz konusu kloz taraflar arasında kararlaştırıla­bileceği gibi; deniz ticaretinde teamül olduğu şeklinde, önceden öngörülmüş klozlardan birisinin çarter partiye alınması şeklinde de olabilir. Burada taraflar arasında bir kloz hazırlanmak yerine önceden hazırlanmış klozlara başvurulmak isteniyorsa; BIMCO Enfeksiyöz ve Bulaşıcı Hastalıklar Klozları tercih edilebilir. BIMCO, Afrika liman­larındaki Ebola salgını sonrası, 2015 yılında yolculuk ve zaman çarterleri için iki ayrı kloz hazırlamıştır.

Korona salgını olan liman güveli liman mıdır?

Bir limanın güvenli veya güvensiz olmasının tespitinde birçok husus rol oynarken temel hareket noktası kapta­nın “iyi bir denizcilik ve seyir bilgisi ile karşı koyamayaca­ğı anormal bir tehlikeye maruz kalmadan rahatlıkla girip, işini görüp çıkabildiği liman” kavramıdır.

Bu tanım doğrultusunda bir limanda korona virüs salgını alarmı verilmesi halinde limanın güvensiz hale geldiği kabul edilebilecek midir? Daha somut biçimde belirt­mek gerekirse bir limanda verilmiş olan korona salgını alarmı maliklerin işbu limanı güvensiz olarak nitelemesi ve geminin bu limana taşıma yapmasını engellemesi için yeterli midir? Bu soru korona salgınından önce, 2014 yılındaki Ebola salgını sırasında sorulmaya başlanmış ve o dönemde de sıklıkla tartışılmıştır. Bu tartışmalar sonucunda P&I kulüplerinin de kabul ettiği şekilde şöyle bir sonuca ulaşılmıştır: Eğer gemi adamlarına bu virüsün bulaşması tehlikesi yüksek ise salgının yaşandığı limanın güvensiz olarak nitelenmesi kabul edilebilir. Daha açık biçimde belirtmek gerekirse, söz konusu limanda alınmış olan önlemlere rağmen, işbu limanda gemi adamlarının virüse maruz kalması yüksek ihtimal dahilinde ise bu liman güvensiz olarak nitelendirilmeli ve gerek zaman gerekse de yolculuk çarterindeki güvenli limanlar arası ticaret borcu yükümlülüğü kapsamında maliklerin de ge­milerini bu limanlara sefer yapmaktan alıkoyma haklarının olduğu kabul edilmelidir.

Son olarak virüs veya salgın hastalık hakkında bir de­ğerlendirme yapmak gerekirse; bu virüs ya da hastalık dün ebola bugün korona idi; yarın başka bir virüs ya da salgın ve enfeksiyöz hastalık da söz konusu olabilir. Dolayısıyla buradaki değerlendirmelerdeki virüs ya da hastalık kavramını, her türlü tehlikeli, enfeksiyöz bulaşıcı hastalık ve virüs açısından geçerli kabul etmek daha yerinde olacaktır.2

Bu gelişmeler çerçevesinde üretimin azalması ve ka­rantina tedbirleri ile ürünlerin akışı ve tedarik zinciri tüm dünyada önemini ortaya koymuştur. Potansiyel sorunları minimuma indirmek için genel tavsiyeler ise şu yöndedir3:

• Şirketler tarafından tedarikçileri çeşitlendirilerek tedarik zinciri stabilizasyonu sağlanabilir ve virüs dolayısıyla problem yaşayan tedarikçiler yerine darboğazları çözebi­lecek ikame sağlayıcılar tercih edilebilir.

• Tedarikte çoklu yaklaşımlar benimsenerek eş zamanlı alternatif kaynak arayışında bulunulabilir.

• İlave üretim kapasitesini kullanmak tedarik zincirindeki dalgalanmaları yönetme konusunda faydalı olabilir.

• Stoklar ve satışlar üzerinde gerçekleştirilecek inceleme ve değerlendirmeler sonrasında güvenli seviyede stok tutup risk azaltılarak dengenin sağlanması üzerinde çalışmalar yapılabilir.

Küresel markaların pek çoğu Çin’deki faaliyetlerini kısmen ya da tamamen askıya aldılar ve Asya piyasala­rında daralmaya gittiler. Böylece Hazır Giyim ve Tekstil sektöründe Çin’de imal edilen ürünlerin korona virüsü sebebiyle zamanında teslim edilmemesi riskine karşılık küresel ithalatçıların Türkiye ve Vietnam gibi ülkelerdeki üreticilerle görüşmelere başlaması, Türkiye’nin gelenek­sel olarak üretiminde uzmanlaştığı tekstil sektöründe de çeşitli fırsatların var olduğunu gösteriyor. Dünya’nın en büyük sebze ve meyve üreticilerinden olan Çin’den gıda ithalatı (özellikle meyve ve sebze) yapan ülkelerde korona virüsü sebebiyle yeni tedarikçiler aramaktadır. Bu duruma en yakın örnek olarak sınırlarını Çin’e kapa­tan Rusya’nın Türkiye’ye uyguladığı meyve ve sebze kotalarında artışa gitmesi gösterilebilir ve ithalatta rotayı Türkiye’ye kırması gösterilebilir ki bunlar da kısa vadede önümüze çıkabilecek fırsatlardır. Ancak burada önemli olan taşımaların belirtilen doğrultuda kesintiye uğrama­sını engellemek için atılacak adımlar ve ürün lojistiğinin sağlanması için gerek limanlarımızın gerekse hinterlan­dında yapılacak taşımaların aktif şekilde sürdürülebilme­sidir.

Tüm Denizcilere Allah Selamet Versin.

Kaynaklar:
(1) FX Publications Inc (dba DailyFX)
(2) Av.Selçuk Esenyel / Corona ve Bunun Çarterpartiler Üzerindeki Etkileri
(3) Covid 19 İş Hayatına Hukukuna Yansımalar - Reşat Moral - Moral & Partners

Not: Bu yazı Deniz Endüstri dergimizin Mart-Nisan 2020 71. sayısında yayımlanmıştır.