Denizcilikte de küresel rekabet ortamında satın alma faaliyetleri şirketler için stratejik bir önem taşımaktadır. Bu kapsamda uygun tedarikçilerin bulunması, onlarla olan ilişkilerin yönetilmesi, pazarlık süreçleri, tedarikçi ilişkileri, satın almada pazar araştırması gibi bir dizi faaliyet önemlidir.

Globalleşen dünyada şirketlerin ticari alanları geniş­lemiş, gereksinimleri artmış ve zaman kavramı para ile eşdeğer duruma gelmiştir. Artık şirketler ticari gereksinim­lerini sağlayacak ürün satışının yanı sıra, ürün alımını yani satın alma davranışlarını da en optimize şekilde yapmak zorundadırlar. Satılan her ürünün şirkete sağladığı fayda ile satın alınan her üründe yakalanan maliyet avantajı­nın şirkete sağladığı fayda hemen hemen aynıdır. Yeni ekonomik dönemde, satın almasını uygun yapan firma­lar rakiplerinin bir adım önünde durmaktadır. Özellikle şirketlerin ana gider kalemlerini oluşturan lojistik hizmetler konusu birçok firma açısından karlılığı önemli ölçüde etkilemektedir.

Ekonomik anlamda çok büyük sayılan işletmeler, satın alma davranışlarını alım güçlerinin yüksek olması dola­yısıyla, optimale yakın ölçüde yapabilmektedir. Göreceli olarak daha ufak sayılabilecek işletmeler ise; satın alma davranışlarını aynı oranda uygun yapamamakta ve rekabet açısından büyük firmalara karşı bir adım geriden rekabete başlamaktadır.

Satın almalar sırasında oluşacak ürün fiyatının, alınacak malzemenin miktarıyla doğru orantılı olduğu gerçeğini göz önüne alırsak; birçok firmanın bir araya gelerek toplu satın alma faaliyetini yapması; firmaların sadece satarken değil satın alma yaparken de kar etmelerini sağlayacaktır.(1)

Ortak satın alma hareketinin bir platformda toplanmasının yegâne sebebi; paydaşların (müşteri ve tedarikçiler) birbirleri ile ticaret yapabilecekleri, birbirlerine hem müşteri hem de teda­rikçi olmalarına imkân tanıyacak zemini oluşturmaktır.

Günümüz denizcilik dünyasında artan rekabetle birlikte, kar marjları düşmekte ve satın alma maliyetlerinin önemi gittikçe artmaktadır.

Bugün ürün veya hizmet üretenler sundukları ürün veya hizmetin rakamlarını değiştiremediği ve pazarlık unsurları içinde uygun rakamlara ulaşamadığı sürece rekabet içinde geri kaldığından; bunun en etkili yolu sunulan ürün veya hizmetin maliyetini düşürmektir. Bu noktada da doğru satın alma yapılması gerekir.

Denizcilikte de küresel rekabet ortamında satın alma faaliyetleri şirketler için stratejik bir önem taşımaktadır. Bu kapsamda uygun tedarikçilerin bulunması, onlarla olan iliş­kilerin yönetilmesi, pazarlık süreçleri, tedarikçi ilişkileri, satın almada pazar araştırması gibi bir dizi faaliyet önemlidir.

Satın alma (tedarik etme) işlemi bir mal veya hizmetin bir şirket, kişi ya da kurum tarafından tedarik edilmesidir. Satın alma işini kısaca tanımlarsak en uygun ürünün teda­rikçiden mümkün olan en düşük fiyatla satın alınmasıdır. Satın alma sürecinin ne derece doğru işleyip işlemediğini görebilmek ve karşılaştırma yapabilmek için ise performans kriterlerine ihtiyaç vardır. Bu kriterler geçen yılın performans göstergeleri olabilir. Ancak; eğer aynı performans kriterleri kullanılırsa, karşılaştırılabilir olacağı için daha fazla fayda sağlayacaktır.

Doğru ve etkili bir satın alma döngüsünün oluşturulması için konunun uzmanlarınca her adımın gerektiği şekilde yönetilmesi başarılı bir satın alma için gereken adımlar ola­caktır. Buna göre oluşturulan performans kriterleri matema­tiksel olarak doğru kararın verilmesi için yardımcı puanlama sistemidir.

Etkili bir performans kriter sistemi için başlıca kullanılabi­lecek birimler şunlar olabilir.

• Yıllık Maliyet Avantajları: Yıllık bazda toplam maliyet avantajları; satın almanın denizcilik şirketindeki finansal başarısına sağladığı katkının önemli bir göstergesidir.

• Satın almanın Kontrolündeki Harcamalar / Toplam Harcamalar: şirketin ürün ve hizmetlere bir yıl boyunca yaptığı harcamalardır. Personel maaşları bu toplamın dışın­dadır. Satın almanın kontrolündeki harcamalar ise; ödeme kararının satın alma tarafından verildiği veya kontrolü altında olduğu harcamalardır.

Ortak Satın Alma

Satın alma faaliyetine katılacak üyelerinin güçlerini birleşti­rerek ölçek ekonomisinden faydalanmak amacıyla satın alma konusunda maliyet avantajı hedeflenerek birlikte satın alma yapmasıdır. Rekabette daha güçlü olabilmek için dünyada önem kazanan ölçek ekonomisi, Türkiye’de de geniş alan­larda uygulanmaya başlamıştır. Otomotiv yan sanayiden ma­kineye, perakendeden tekstile kadar birçok alanda bir araya gelen şirketler, kurdukları ortak satın alma organizasyonlarıyla milyonlarca liralık maliyet avantajı yakalıyor.

Makine ihracatçılarının kurduğu Ortak Satın Alma Organizasyonu olan OSO Line’dan Taşıt Yan Sanayicileri Derneği’ne, Müstakil Sanayici ve İş adamları Derneği’nin kurduğu MÜSAM’dan Hazır Giyimcilerin oluşturduğu İTKİB OSAP’a kadar birçok satın alma platformu yaklaşık 2 bine yakın şirketin yıllık 18 milyar TL’yi bulan alımlarında 5 milyara yakın bir tasarruf sağlaması bunun en büyük göstergesidir.

Globalleşen dünyada şirketlerin ticari alanları genişlemiş, gereksinimleri artmış ve zaman kavramı para ile eşdeğer duruma gelmiştir. Artık şirketler ticari gereksinimlerini sağ­layacak ürün satışının yanı sıra, ürün alımını yani satın alma davranışlarını da en optimize şekilde yapmak zorundadırlar. Satılan her ürünün şirkete sağladığı fayda, satın alınan her üründe yakalanan maliyet avantajının şirkete sağladığı fayda hemen hemen aynıdır. Yeni ekonomik dönemde, satın almasını uygun yapan firmalar rakiplerinin bir adım önün­de durmaktadır. Özellikle şirketlerin ana gider kalemlerini oluşturan ve her şirketin ortak ihtiyaçlarından olan akaryakıt, enerji, personel ihtiyacı, temizlik & güvenlik elemanı, lojistik hizmetler ve personel yemekleri konusu birçok firma açısın­dan karlılığı önemli ölçüde etkilemektedir.

Ekonomik olarak çok büyük sayılan işletmeler satın alma davranışlarını alım güçlerinin de yüksek olması dolayı­sıyla optimale yakın sayılabilecek ölçüde yapabilmektedir. Göreceli olarak daha ufak sayılabilecek işletmeler ise; satın alma davranışlarını aynı oranda uygun yapamamakta ve rekabet açısından büyük firmalara karşı bir adım geriden rekabete başlamaktadır.

Satın almalar sırasında oluşacak ürün fiyatının alınacak malzemenin miktarıyla doğru orantılı olduğu gerçeğini göz önüne alırsak birçok firmanın bir araya geldiği ve toplu bir satın alma faaliyetinin yapılması; firmaların sadece satarken değil satın alma yaparken de kar etmelerini sağlayacaktır.

Ortak satın alma sistemi, yıllardır Avrupa ve Amerika’da uygulanan bir sistemdir. Türkiye’de ise; finansmanı bir­birinden bağımsız fakat tek bir gruba bağlı büyük ölçekli şirketlerin satın alma sırasında avantaj elde etmek amacıyla birlikte hareket ettikleri, toplu satın almanın vermiş olduğu avantajdan yararlanma esasına dayanan bir sistemdir.

Perakende alışverişlerinde dahi geçerli olan, toplu alımın getirmiş olduğu fiyat ve kalite avantajı ile satış sonrası hizmetler, daha sınırlı sayıda yapılan alımlara göre farklılık göstermektedir.

Günümüz ticaretinde kurallar da değişmiş, satarken değil alırken kar etme prensibi önemli bir yer edinmiştir.

Denizcilikte Ortak Satın Alma

Bugün denizcilik şirketlerinin tamamında maliyetleri­ne etki eden satın alma ürünleri aynıdır. Kısaca gözden geçirecek olursak yakıt alımından, acentelik faaliyetlerinin ihtiyacına, kumanya ve müstehlik malzemeden, gemilerde kullanılan can kurtarma cihazlarının alımı ve bakımına, tersa­ne giderlerine ve hatta şirket bünyesinde kullanılan kırtasiye malzemesine kadar kalemler aynı olmakla birlikte tüm şirketlerin bunun kendi olanaklarıyla ve bir ölçek ekonomisi oluşturmadan gerçekleştirmesi satın alma gücünü ortaya çıkaramamasına neden olmaktadır.

Ortak satın alma sistemi, yıllardır Avrupa ve Amerika’da uygulanan bir sistemdir. Türkiye’de ise; finansmanı bir­birinden bağımsız fakat tek bir gruba bağlı büyük ölçekli şirketlerin satın alma sırasında avantaj elde etmek amacıyla birlikte hareket ettikleri, toplu satın almanın vermiş olduğu avantajdan yararlanma esasına dayanan bir sistem olarak ne yazık ki denizcilik şirketlerimiz bu gücü henüz tam olarak ortaya çıkaramamıştır. (2)

İyi bir satın alma yapmanın en iyi yolu tedarikçi firmaların rekabet etmesini sağlamaktır. Böylece satın alma yapan departman yani şirket satın alma maliyetini en aza indirmiş olur ve bunun için ise uygun satın alma platformlarının, yeterlilikli ekiplerce kullanılması olmazsa olmazlardandır.

Tüm denizcilere Allah selamet versin.

Kaynaklar:
(1) CRC Danışmanlık ve Organizasyon
(2) Axim Global 2013 Annual Report